Ka Jingkren Shaphang Ka Niam Hindu
19 Tarik, Nailur 1893
Don lai tylli mynta ki niam ha ka pyrthei kiba la hiar pateng naduh mynkulong kumah, ka niam Hindu, ka niam Zorastrian bad ka niam ki Jew. Baroh ki la shah ïa ki jinglynsher ka por bad da ka jingiaineh jong ki, ki la pynpaw ïa ka tynrai baskhem jong ki. Katba ka niam ki Jew kam lah ban ieng ïa ka niam Kristan bad ka la shah pynmih noh na ka jaka tynrai jong ka da ka khun jong ka, khyndiat ki Parsis ki dang sah ban sakhi ha ka pyrthei ïa ka niam bakhraw jong ki, ki tnat kiba bun ruh ki la mih ha India bad ki la pynkhynniuh ïa ka niam jong ka Vedas naduh tynrai; hynrei kum ki jingat phyllung ka rud duriaw hadien u Jumaibah, ki ran noh tang shiphang bad ka wan biang ka Jingshlei bah kaba tyllep lut ïa baroh bad kham khlain da ki phew hajar shah. Hadien kane ka jingtyliep ba ka la jem jai; ki mat rit baroh ki-la shah klun lut bad ki la kylla long langi kawei ka met bah, kata ka long ka jingngeit batynrai.
Na ki jinghikai bakhraw ki Vedas na kiba ka jingstad saian mynta ki mih haduh ki rukom mane blei thaw bad ki jingiathuhkhana puriskam, ki jing bymngeit ïa ki ba sha lyndet jong ka niam Buddhist, bad ki jingbymngeit ki Jain, baroh ki don ka jingiadei bad ka niam Hindu.
Ka jingkylli ka mih, hangno ka tynrai kaba kine ki tnat baroh ki ïa kynduh? Hangno ka thymmei ha kaba kine ki jingiapher baroh ki ïa mih lang kawei? Kane ka long ka jingkylli kaba ngan pyrshang ban jubab.
Ki Hindu ki la ioh ïa ka niam jong ki lyngba ki jingpynpaw na ki Vedas. Ki ngeit ba Vedas, ki long khlem jingsdang ne khlem jingkut. Phi lah ban snewlyngoh kumno ba ki kot ki long khlem jingsdang ne jingkut. Hynrei ki Vedas kim long satia tang ki kot. Ki mut ïa kita kiba ki ain ba kynja mynsiem ba la lum lang da ki riewstad lyngba ki por. Kumba ka ain ka jingring ka Pyrthei (gravity) ka don naduh shuwa ka jingshem ïa ka bad kan iai don wat la u briew un klet ïa ka. Kumta ruh kan long ki ain ba synshar ïa ki mynsyiem. Ki jingiadei ba kynja mynsiem na ki jingsneng, ki jing ong, hikai, ne- ki jingiadei mynsiem para mynsiem ne ki jingiadei ba marwei ka mynsiem bad ruh ka thymmei mynsiem. Kine baroh la don naduh shuwa ban shem ïa ki bad kin iai sah wat la ngi klet ïa ki.
Ki nongshem ïa kine ki aiñ la khot ïa ki, ki Rishis bad ngi burom, ïa ki kum ki briew ba janai. Nga sngew sarong ban iathuh-ia phi ba bun na kiba khraw tam na ki, ki dei ki- kynthei. Lah ban ong ba kine ki aiñ:kumba ki aiñ ki long khlem jingkut, ki la dei ban don ka jingsdang, Ki Vedas ki hikai ba ka jingpynlong ka long khlem jingsdang ne jingkut. Ka saian ka la pynshisha ba ka bor na jrong ka kat juh khlem-tam ne duna por ka, por ha-kaba ym shym don ei-ei; hangno kane ka bor, baroh ka don? Katto katne ki ong ka la don ha ka dur ka bym lah ban-iohi ha u Blei. Ha kata ka rukom ba u Blei u long teng teng uba paw bad teng teng u bym paw, ka ba lah ban pynkylla dur ïa u. Kiekei kiba iai kylla bad bun rukom long kiba jot Kumta-U-ruh u lah ban iam, kata ka bym lah, ban long. Namarkata ym shym don kata ka i ym shym la pynlong.
Ngan pyrshang ban pyndonkam da ka jingia nujor, ka jingpynlong bad u Nongthaw ki long ar tylli ki laiñ ba ïa iaid marsyndah. U Blei u long u Nongpynlong uba da ka bor jong ki jait-pa ki jait la pynlong na ki jing kynrum ki iaid beit shipor bad hadien ki duh noh. Kane ka long kaba u Bramon man ka sngi u iai kynud Sngewtynnad bad u rwai u Blei u la pynlong kum “kita kiba mynshuwa.” Kane ka iadei bha bad jingstad saian ba mynta.
Lada nga ieng hangne bad khapbrip la ki khmat bad pyrshang ban pyrkhat ïa ka jingim jong nga, “Nga”, i nga Kaei ka jingmut nga? Ka jingmut jong ka met. Nga haba kumta ngam long ei-ei? Tang ki jingpyndait paiñ ïa ki tiar ba Ki Vedas ki ong “Em” Nga long ka mynsiem ba im ha ka met. Ngam dei ka met. Ka met kan iap, hynrei ngan nym iap. Nga don hangne hapoh ka met, ka, kan iap, hynrei ngan iai im. Nga don ruh ka mynno ïa ka mynsiem ym shym la pynlong, kaba mut ka jingia pyndait lang kaba hadien pat yn sa pynpra. Lada ïa ka mynsiem ïa thaw, ka dei ban iap. Katto katne la kha donbok ïa ki. Ki koit ki khiah ryngkat ka met bad ka jabieng baproh bad baroh ki jingdonkam ka pynbiang. Kiwei pat la kha jynjar ïa ki khlem kti ne kjat, ki wei pat kiba bieit bad ba im ka jingim jynjar. Balei te ïa ki baroh la pynlong lang da U Blei ba hok bad ba isynei, balei U la pynlong ïa uwei u basuk bad ia-uwei pat uba jynjar. Balei ba u leh shiliang kumta kan nym lah ban long ba kito kiba im jynjar mynta kin im suk, pat hadien. Balei u briew un im jynjar hangne hapoh ka jingsynshar u Blei Uba hok bad ba isynei.
Ha ka wei pat ka liang ka jingpyrkhat shaphang U Blei, Nongbuh Nongthaw kam lah satia ban batai ïa kane ka jingiapher; hynrei ka pyni ïa ka nusib jot jong u. Dei ban don ki daw shuwa ka jingkha kiba pynlong ïa u briew uba jynjar ne uba suk bad kito i ki jingong, ki jingleh jong u ha ka mynnor.
Baroh ki bor pyrkhat bad ka met ki long hiar pateng. Don ar tylli ki lain jingim kiba iaid ryngkat ryhgkat, kawei ka jong ka mynsiem bad kawei ka jong ka doh. Lada ka doh bad ki jingkylla jong ka kibatai lut ïa kaba ngi don, ym donkam ban artatien ïa jingdon ka mynsiem. Hynrei ym lah ban pynshisha ba ki jingpyrkhat ki mih na ka doh: bad ta ka daw jingstad pyrkhat ka long tang ma ka marwei, kumjuh ruh kalong kaba shisha ba ka jingstad ba kynja mynsiem kan long tang ma ka marwei bad kumjuh ruh ka jinglong ba tang marwei ka doh; hynrei ym kawei na kine ka long kaba shisha.
Ngim lah ban len ba ka met ka don katne ki jinglong na ka jinghiar pateng, hynrei kine ki jinglong ki long tang ki dur kiba nabar kiba dei tang ka jingmut jingpyrkhat ba khyllah kiba trei lyngbba ki rukom ba khyllah. Don ruh kiwei ki jinglong kiba pher jong ka mynsiem pynlong da ki kam baladep mynshuwa. ka mynsiem bad ka jingthmu da ki ain na jingiasnoh lang kin kha long ha ka met kaba long ka atiar babha tam na ka bynta kata ka jingthmu. Kane ka long kaba iadei bad ka saian, namar ka batai ïa kiei-kiei baroh da ka jingmlien, bad ki jingmlien ki mih na ki jingiaileh bunsien. Kumta ki jingiaileh bunsien ki long kiba donkam ban batai ïa ki jingmlien jong ka mynsiem ba dang kha. Namar ba ym lah ban ioh ïa ki ha kane ka jingim ba mynta, kumta ki dei ban long kiba la don naduh ki por ba mynshuwa.
Ka don sa kawei pat ka jingai jingmut ynda la ñiew ba kine ki long kiba dei, kumno ka lah ban long ba ngam kynmaw ei-ei ïa ka jingim ba mynshwa. La da kaba jem eh ban batai ïa kane. Mynta nga kren phareng. Kam dei satia ka ktien tynrai jong nga; ha ka jingshisha ym shym don satia iwei ruh i ktien ha ka jingpyrkhat jong nga; hynrei nga tang shu pyrkhat kumta kumta hi ki wan rung baroh baroh. Kata ka pyni ba ka jingpyrkhat ka long tang na sla jong ki bor pyrkhat baroh bad hapoh jong ka la tei thup lut ïa ki jingtbit jong ngi baroh. Pyrshang bad iai ialeh tyngeh kumta phin lah ruh ban pyrkhat ïa ka jingim ba mynshuwa jong phi.
Kane ka long ka sakhi ba tikna. Ka jingpynshisha ka long ka sakhi ba janai tam ïa kane ka jingantad bad kane ka long ka jingtynjuh kaba khraw ïa ka pyrthei ba la buh da ki Rishis. Ngi la shem ïa ka jingbuhrieh ba jylliew kiba lah ban pynkhih ïa ki duriaw bah jong ki jingkynmaw, pyrshang bad phah kynmaw ka jingim ba mynshuwa jong phi.
Kumta u Hindu u ngeit ba u long u mynsiem ïa u ba ka waitlam hi ka lah ban dung ne ka ding kam lah ban thang ne ka um kam lah ban bam ne ka lyer kam lah ban pyntyrkhong. U Hindu u ngeit ba ka jingim ka long ka jylli kaba ki pud jong ka ki long ki bymjukut bad ba ka jaka pdeng ka long ka met bad ba ka jingiap ka mut ka jingpynkynriah ïa ka jaka pdeng na wei shawei pat. Ïa ka mynsiem ym shym la teh da ki saikhum ka doh. Na ka thymmei hi ka long kaba laitluid, khlem saiteh, kaba khuid kaba sngur bad bajanai. Hangno-re-hangno ka shah teh ha ka jinglong doh bad ka sah ha kata ka jingshah teh.
Balei te ba kaei-kaei kaba laitluid, kaba janai bad ba sngur ba ka shah khum ha ka jinglong doh? Kumno ka mynsiem ba janai ka shah pynthame ban ngeit ba ka long ka bym janai, La iathuh ba ki Hindu ki kiar ïa kane ka jingkylli. Katto katne ki riewpyrkhat ki kwah ban buh iwei bad ar ki briew bym janai bad ban pyndonkam ki kyrteng bakhraw-bakhraw ban pyndap ïa ka jaka ba thylli. Hynrei kaba jer kyrteng kam batai ei-ei satia. Ka jingkylli ka sah hi kumjuh. Kumno u ba janai un long u bym janai. Kumno bakhuid ba tang ma u hi un kylla wat tang iwei ruh phngit na ka jinglong jong u? Hynrei u Hindu u long bakhuid basuba. Um kwah ban rieh ialade hapoh ki jingpynshongnia ba bakla, u long uba shlur ban jubab shai kdar ïa kane bad ka jubab ka long “Nga hi ngam tip. Ngam tip kumno u briew bajanai, ka mynsiem ka prykhat ialade ka bym janai, ka pyniadei bad pyniasoh ialade bad kaba long tang ka doh”. Hynrei ka jingshisha kan long hi ka jingshisha. Ka long kaba shisha ba iwei pa iwei i pyrkhat ialade kum ka met ba kynja doh. U Hindu hi um shym pyrshang ban batai balei ba u ñiew ialade kum ka met ba kynja doh. Ka jubab ba kane ka long ka mon U Blei kam long kaba shai. Kane kam shym pher hi na kaba u ong, “Nga hi ngam tip” Ka mynsiem briew ka long kaba junom bad bym ju iap, kaba janai bad ka bymjukut, bad ka jingiap ka long tang ka jingkylla jaka sah ka mynsiem na kawei sha kawei pat. Ïa ka mynta la pynkhreh lypa da ka kam ka mynnor, ïa ka lashai da ka mynta. Ki mynsiem kan iaid shaphrang ne kylla dien trai na kawei ka jingkha sha kawei pat. Hangne ka mih sa kawei pat ka jingkylli: la u briew u long tang kum i lieng rit hapdeng ka eriong-erngit uba shah kynting sha jrong ha ki jingatphyllung bad ban shah lynsher pat ha kajuh ka por, uba shah padoi shane shatai ha ka mon ki kam babha ne basniew uba khlem bor khlem sor; uba shah pynjot pynpra ha ki dew jong ka jingpynlong, i khñiang barit ba shah kyrshoiñ ha ka shalyntem ka jingpynlong ka bym ju sngap ïa ki jingiam bad jingjaw ummat jong kiba ha ieng ha sem? Ka mynsiem ka sngewdiaw na ka bynta kane hynrei kane ka long ka aiñ ka Mariang. Haba kumta ym don jjngkyrmen? Ym don jinglait im dei ka jingiam lynter khtang kaba mih dohnud jong ka jingduh jingkyrmen. Ka poi shaduh ka khet jong ka jingisynei bad ki ktien pyntngen bad jingkyrmen ki hiar bad ai mynsiem ïa ki riewkhuid ki Vedas bad u ieng ha khmat ka pyrthei bad kaba jem u pynbna ïa ka khubor babha. To sngew phi khun kiba la ioh ïa ka jingkmen ka bymjukut bad ma phi kiba shong ha ki syrtap ba hajrong eh. Nga la shem ïa Uba sha lyndet ka jingdum ba ka jingngeit bieit baroh: da kaba Phi ithuh ïa U phin lait im na ka jingiap. Ki khun kiba la ioh ïa ka jingkmen ka bymjukut katno ka long ka kyrteng kaba thiang bad ba dap da ka jingkyrmen I Shah ba ngan khot iaphi ko lok ka kyrteng ka sngewthiang. Ki nongioh pateng kajingkyrkhu ka bymjukut iaphi ki Hindu kim khot ki nongpop, phi dei ki khun U Blei ki nongioh bynta ïa ka jingkyrkhu ka bymjuiap. U jingthaw bakhuid bad phi ka jinglong Blei ha ka pyrthei kum ki nongpop! Ka long pop ban khot ïa u briew kumta; ka long ka jingpynbudnam ïa ka jaidbynriew.
Mih phi ko Sing; kynther noh ïa ka jingngeit bieit bad phi dei ki langbrot; phi dei ka mynsiem bymjuiap, ka mynsiem ba laitluid, kaba la kyrkhu bad kaba junom; phim dei ka doh, phim dei ka met. Ka doh ka long ka shakri jong phi; ym dei pat maphi u shakri jong ka doh.
Dei namar kata ba ki Vedas ki pynbna ba ym dei ki jingiakhleh ba shyrkhei jong ki aiñ bym lah map, dei ka phatok ba khlem kut jong ki daw ka jingpynlong; hynrei khlieh jong kine ki aiñ baroh, hapoh bad lyngba iwei pa iwei i phngit jong ka met bad ka bor don tang u wei uba don ka hukum jong u, ka lyer ka beh, ka ding ka meh u slap u hap: bad ka jingiap ka thap ha man la ki jaka jaka.