U nongthoh poetry ba radbah bad ba pawnam ka ri India u Rabindranath Tagore u la ai ka jingim ba shijunom ïa ka jing itynnad bad jing pyniapmat ka jaka jong u Lumshyllong bad ka sor bah jong u ha ka poetry ba u la thoh ha u snem 1928-29 kaba kyrteng ‘Ka Shesher Kabita’. Une u nongthoh poetry bad ruh u ba dei u riew khraw pyrkhat ula juh wan iuh kjat teng ha kane ka jaka rilum, ka sor Shillong ha u snem 1919 bad ula sah la kumba lai taiew eiei, bad ruh ha u snem 1923 u la wan poi biang bad u la sah la kumba ar bnai eiei. Hynrei ha shuwa jong kane ka jing wan iuh kjat u ne u Nongthoh bad riew khraw pyrkhat sha kane ka jaka ruh, ha u snem 1901 uwei na ki riew khraw ka Ri bad u ba dei ruh u riew ieid ri bad Riew khraw pyrkhat u ba baroh shityllup ka sla pyrthei ka ithuh bad ka burom, uta u dei U Swami Vivekananda, u ba la wan ban kham pyn kyntang shuh shuh ïa kane ka khyndew ba kyntang jong ka nongbah Shillong da kaba u la wan iuhkjat ha kane ka sorbah ha u snem 1901. Kane ka jaka kaba la shong ha pneh ka khasi bad ka jaintia hills (ha kaba mynshuwa la tip kum ka Assam, Northeastern province of India), ka sorbah ka la ju long bad kaba dang iai long ka jaka ki lum ki wah kaba don ka bor pynkoit pynkhiah bad ki briew na kylleng ki jaka ki ïa wan ban sah kai pyngngad, ban pyn jahthait ialade bad ruh ban wan ioh biang ïa ka jingkoit jingkhiah jong ki sha kane ka jaka; ki juh sngew tynnad eh ruh ban ïa lehkai golf ha ka madan ialeh kai Golf kaba pawnam ha ka pyrthei baroh kawei, kaba la plie lai snem ha shuwa ban wan iuhkjat une u riew khraw ka Ri u Swami Vivekananda, kaba don kumba khatphra tylli ki thliew ialeh kai golf, kaba la shna lane pynwandur ha kaba ïa syriem bad ka St. Andrew jong ka ri Scotland. Tharai lada u Swami Vivekanand un iohi ïa kane ka jaka ialehkai golf un da lah kynmaw tharai ïa ki por ba u ialeh kai golf ha ka sien ba nyngkong bad ka sien ba khatduh, kata ha Ridgely Manor ha Stone Ridge, kaba don ha New York ha u snem 1899; ha kata ka por ula ioh ban pynrung saw thliew ha ka hole-in-one on a par-four hole- ka badei ka “double eagle” ha ka Golf’s lexicon. 1
Ha u snem 1901, ka nongbah Shillong ka dang hap ha ka Administrative Headquarter jong ka Assam, kaba la pynlong pura kum ka Chief Commissioner’s province ha u snem 1874. Kaba don kumba 5000 feet eiei ka jing jrong na ka sla duriaw, kane ka nongbah ka long kawei na ki jaka jngohkai lane ka hill station kaba pawnam tam ha ri India. Ha ka jingsah kynmaw, Ki nong Bilat kiba lah juh sah teng ha kane ka nongbah ki shait khot ieid ïa ka “Ka Scotland Of The East” kata ka Ri Scotland Jong ka thain Mihngi, na ka jing itynnad jong kane ka jaka kaba lah ban pyn shohbiej ïa kino-kino ruh ki khmat bad ruh ka jing itynnad ki lum kiba ïa ker ba da ïa kane ka nongbah. Haduh u snem 1972 kane ka jaka ka la long ka nongbah jong ka Assam, bad hadien ba lah ioh ïa ka state lane ka Jylla Meghalaya ka sor Shillong ka la long ka nongbah jong kane ka Jylla bad ka Gauhati kaba la tip mynta kum ka Guwahati kala kylla long ka nongbah jong ka Jylla Assam.
KABA SDANG
U Swami Vivekananda hadien ba u la wanphai na ka jingleit jngoh kaba ar jong u sha ki ri Sepngi, ha u bnai Nohprah, 1900, u la pynlong tang kawei ka jing leit sha Mayavati ha shuwa ba un sdang ïa ka jingleit iaid jong u sha East Bengal (Bangladesh) bad sha Assam. Kane ka jingleit jngoh jong U Swami Vivekananda ka long ruh ka jingthrang ba shida jong u ban ioh leit ialam iala ka kmie sha ka pilgrimage, kum ka kamram bakhuid kaba u khun rangbah u hap ban pyndep kat kum ka jing bthah ha ka rukom ka lariti ki Hindu. Ha ka Shithi kaba u la thoh sha ka Mrs. Bull ha ka 26 tarik u kyllalyngkot, u la thoh – “La shem taiew ngan leit ialam iala ka kmie sha ka pilgrimage. Ka lah ban shim por da ki bnai ban pyndep ïa kane ka jing leit pilgrimage. Kane ka dei ka jingkwah kaba khraw bad kaba kyntang eh jong ka briew Hindu ka ba la sah wei briew. Baroh shi katta nga lah ai tang ki jing sngewsih bad jing diaw suda ïa ki briew lajong, nga dang pyrshang ba la kumno-kumno ngan lah ban pyndep ïa kane ka jingthrang jong i mei jongnga”. 2
Hynrei kane ka jingpyrshang jong U Swamiji kam lah satia ban urlong haduh ba ha ka 24 tarik u Lber, ka kmie jong U Swamiji ha ryngkat bad kiba ha iing jong u bad u Swami Sadananda (Gupta Maharaj, U nongbud) kila ïa mih na Calcutta ban leit iakynduh bad U Swamiji ha East Bengal, ban leit sha ka jing iaid pilgrimage. U Swamiji u la don lypa ha Dacca naduh ka 19 tarik u bnai Lber ha ryngkat bad katto katne ki nongbud jong u; kumba ngi la ioh ban tip hadien na ka dairy jong u Swami Brahmananda, U Swami Nityananda (Nitai) bad U Nirbhayananda (Kanai) ki dei kiba la don ryngkat bad U Swamiji ha Dacca. 3
U Swamiji u la ïa kynduh bad la ka kmie ha ryngkat ki ba haiing jong u ha Narayanganj bad kila ïa leit sum ha ka wah Brahmaputra ha Langalbandha, lane Langalbandh. {Footnote: Lah ban ong ba Dei ha Rajghat ha kaba U Swamiji Bad ki ba haiing jong u kila ïa shim bynta ha kane ka jing ïa sum ba kyntang ha kane ka wah. (T.Acharjee, Mahatirtha Langalbandh (Toma Prakashan, Dhaka, 2004, Page no. 85)} kaba don kumba khatar mile shaphang shathie phang mihngi jong ka Dacca, kane ka jing ïa leit sum ba kyntang, ka lah ban iadei lang bad ka sngi kha jong u Buddha ( 8 tarik u bnai Hindu ha ki bnai Lber-Iaiong), kaba hap ha ka 28 tarik u Lber 1901. Da ki Phew hajar ngut ki riew ngeit ka niam Hindu kila ïa wan ban shim bynta ha kane ka jing ïa sum ba kyntang kaba la tip kum ka Astami Snan, kaba juh long manla u snem ha kata ka sngi.
Hadien kata kila leit phai biang sha Dacca bad ha ka 5 tarik u Iaiong kila leit sha Chandranath kaba don hajan Chiitagong. Bad ha kaba khatduh sa sha Kamakhya Dham ha Guwahati. Baroh ar kine ki jaka ki don ka jing iadei bad ka Riewblei Sati, ka bynta ba shiteng jong u Blei shiva (Lord Shiva’s Consort). Bad kiba la ithuh kum ki Shakti peeth. Ha ka lynti iaid jongki sha Kamakhya, Baroh ki ïa sahmiet katto katne sngi ha Goalpara bad Gauhati. Don katto katne ruh ki jing ngeit ba U Swamiji Ha ka por ba u dang leit sha Kamakhya, U la leit iuh kjat ruh katto katne ki jaka kiba don ha rud ka wah Brahmaputra.
Shwa ba U Swamiji un pynkut ïa ka jingiaid jong u na Dacca bad leit sa sha Assam, U la sah kumba ar taiew eiei ban ïa kynduh ïa shibun bah ki briew bad ai shi bun bah ki jingkren, haduh ba Ka koit ka khiah jong u ka la sdang ban hiar stet. Ka long kaba eh bad kaba jynjar bha ïa U namar ba shuwa ba un leit sha Kamakhya ula sdang ban ioh sa ka jingpang dap shadem, kumba la tip kum ka asthama. Hamar hangta ula pyrkhat ban leit sha Shillong (Halor ka jing ai jingmut lang kiwei ruh), ha kaba u tharai ba un ioh jingiarap na ka jinghiar ha ka koit ka khiah jong u. 5 kumba ngi lah ban iohi, lehse ki don kiwei ruh ki daw kiba la pynurlong ïa U Swamiji ban wan iuh kjat sha Shillong.
Ka long kaba la tip shai ba, ban bud dien ïa ki Khnapkjat jong u Swami Vivekanand, ki shithi jong u ki long kiba la ai shibun bha ki jing iarap. Hynrei naduh ba u la mih na Dacca ha ka san tarik u Iaiong haduh ka khatar tarik u Jymmang ba u la leitphai sha Belur Math, hadien ba u la pyndep ïa ki jing leit iaid pilgrim jong u sha East Bengal bad Assam, u khlem la thoh iwei ruh i shithi. U Swamiji ula ioh ïa ka kyrteng kum U “Cyclonic Monk” na America, na ka daw ka jingiad iad lynti ba khlem shong thait jong u ha East Bengal lyngba ki lynti kiba ha khyndew bad ruh ki lynti sla um, haduh ba um shym la ioh por shuh tang ban thoh iwei ruh i shithi; kane ka jingai kyrteng kala pynskhem shisha ïa kane ka jingsnewtynnad shang jong u ha kine ki jaka. Na kane ka daw jong ka jing bym thoh shithi U Swamiji, khnang ban tip ïa ka tarik kaba u Swamiji ula wan iuh kjat sha Shillong ngi hap ban shim jing iarap bad pynshong nongrim halor ki katto katne ki tyllong jingtip kiba ngi don, kiba katto katne ki dei kiba shisha, katto katne ki dei tang ki jingtip hamsaia, bad katto katne kiba don tang ki sur ka jingshisha. Kaei kaba ngi lah ban tip bniah ka long ba, U Swamiji u ai jingtip shaphang ki arngut ki shipara kiba dei naka jait panda “pandas of shri Kamakhya Peetham” ryngkat bad ka shithi ai jing iaroh kaba la thoh ha ka khat Hynniew Tarik u Iaiong, kaba don ka jing thoh “Gauhati” ha jrong jong ka. Ka shithi ka ong kumne :
Nga dap da ka jing sngewkmen kaba khraw eh ban pynshihsa ïa ka jing jemnud, ka jing sngur mynsiem bad ka mynsiem ai jing iarap jong kine ki para, U Shivakanta bad U Lakshmikanta, kiba dei ki Pandas jong ka Shri Kamakhya Peetham. Ki dei ki briew kiba kloi ban iarap shibun bad ki bym juh thait ban ai jing shakri. Khlem da don kano kano ruh ka jing artatien nga tyrwa ïa ka jingkloi jong kine ki ar ngut sha ki Hindu kiba wan peit wan jngoh ïa kane ka jaka lehniam kaba kyntang.6
Kat kum ka jingtip ba ai u Khun ksiew jong U Lakshmikanta Panda uba dei ruh u khun jong u Ramdas Panda, U Niranjan Panda; u la ong ba U Swamiji ula sah la kumba lai sngi eiei ha iing jong kine ki para (Shivakanta bad Lakshmikanta).7 Kane ka lah ban long kaba shisha namar kat kum ka riti dustur, kito kiba wan iaid pilgrim ki shait sah haduh lai sngi ha Kamakhya ban pyndep ïa ki rukom leh niam leh rukom.8 U Niranjan panda u ong ruh ba U Swamiji u la wan sha Kamakhya lyngba ka Parbatipur, Amingaon bad Pandughat. Kane ka jing ong jong U Niranjan kam lah ban long satia kaba shisha, namar ka jing bymdon ka lynti rel kaba pura ban pyniasoh ïa ka East Bengal bad ka Asam ha kita ki por. U Swamiji ryngkat bad ki ba haiing jong u kila wan lyngba ka Chandranath shaduh Pandughat (hajan Kamakhya) Da ka kali Um (Steamer), da kaba iaid lyngba ïa shibun ki jaka ba syndah jong ka wah kiba don shaphang sepngi jongka Gauhati.* {Footnote: Ngim lah satia ban lap ïa ki dak ban pyn shisha ba U Swamiji u la wan lyngba ka Parbatipur (East Bengal). Ka Parbatipur ka jngai kumba hynriew phew mer shaphang sepngi jong ka Dhubri, Bad U Swamiji ula wan sha Gauhati lyngba kane ka Phang. Ka long kaba jngai bha na Ka wah Brahmaputra kaba dei ka lynti iaid jong ka Kali um(Steamer) jong u. Watla katta ruh ka Parbatipur kam dei ka jaka kaba la juh tip kum ka jaka Pilgrimage. Tharai ka lah dei ka Pandughat kata ka jaka rung jong U Swamiji sha Kamakhya (Shaphang sepngi jong ka Gauhati). Lada U la leit beit sha central Gauhati ka jaka rung jong u kan lah ban dei ka Sukreshwar Ghat, sha kham shakhmat shaphang Mihngi jong ka Pandughat.} Kat kum ka jingtip jong nga, ka lynti rel kaba nyngkong eh kaba pyniasoh ïa ka Parbatipur(East Bengal) bad ka Dhubri(Assam) la sdang ha ka 1902, Bad la pynjrong shaduh sha Amingaon ha u snem 1907.9 U Niranjan Panda ula pyrkhat tharai ba u Swamiji Ula wan sha Assam da ka Lynti Rel.
Ka long kaba suk eh ban ong ba u Swamiji ula ialam nyngkong eh sha Kamakhya ïa ki ba haiing jong u, khamtam na ka bynta ka kmie jong u. Hynrei ban ong pat ba kila poi mynno hangta ha jaka, ka long kaba eh. Na Pandughat ban poi sha Gauhati la hap iaid lyngba na Kamakhya. Ka shithi kaba u la thoh sha ki shipara ki panda, kaba dei artat tang kawei ka sakhi kaba ngi don, ka lah ban long ba u la thoh ïa ki hadien ba u la poi sha Gauhati. Lada dei ka shithi kaba la thoh na Kamakhya, te u la thoh hi hajrong jongka “kamakhya” lane “Kamakhya Peetham” ha ka jaka ba un thoh “Gauhati”. Ha kawei pat ka liang, ka Kamakhya ka don ha Gauhati. Tharai na kane ka daw ruh u lah ban thoh ha ka shithi “Gauhati”.
Lada ngi ngeit ba u la thoh ïa ka shithi na Kamakhya hi, da kaba thoh Gauhati hajrong jong ka, ngi lah ban ong ba lehse U Swamiji u lah ban poi ha Kamakhya ha ka khatsaw Tarik u Iaiong bad u la sah ha iing ki shipara ki Panda lai sngi bad ha ka khathynniew Tarik u Iaiong u la mih noh sha Gauhati. Ki briew barabor ki shait thoh shithi ha ka sngi ba ki mih na ka jaka ba ki sah, hadien ba ki lah ioh ban mad ïa ka jingleh sbun bad jing iarap na kata ka iing. Ha kane ka rukom ngi ruh ngi tharai ba U Swamiji ruh ula leh kumta hi. Ha u snem 2001, katba ka jing rakhe ïa ka jingdap shispah snem ka jingwan iuhkjat U Swamiji ha Kamakhya Ka dang iaid, ngi iohi ïa ki jingthoh ba la shim na ki shithi jong u kiba la tyngshain ha ki iing.
KA JING LEIT SHA SHILLONG
Hadien ba la sah bad la ai jingkren ha Gauhati kumba lai ne saw sngi, ha kaba la suba ba u la sah bad u wei u Brahmin uba kyrteng u Padmanath Bhattacharya u ba la tip ruh kum u Padmanath Saraswati, U Swamiji la mih noh ban leit sha Shillong ha ryngkat ka met kaba shitom. U Rai Saheb Kailash Chandra Das bad U Jatindra Nath Basu, kila wan ialam ïa U Swamiji sha Shillong ha ryngkat bad ki nongbud bad ki tiar ki tar jong u. Ha ryngkat Ka jing jngai kaba la don la kumba Hynriewphew saw mer lane shispah ar kilometers eiei. Ka la shim por ïa ki kumba ar sngi ban poi sha Shillong da ki kali kulai, bad kila ïa sah miet sha rud surok da kaba shna da ki iing trep ba shipor. U Kailash Chandra Das bad U Jatindra Nath Basu kila shu ïa iaid kjat narud-narud ka kali kulai naduh Gauhati shaduh sha Shillong. U Rai Saheb Kailash u la pdiang sngewbha ïa U Swamiji ha ka iing jong u kaba don ha Laban, baroh ki jait bynriew Bengali kiba sah marjan bad ki paralok jong u, kila ïa sah lang hangtei baroh ki por ba u dang don ha Shillong.10
Kat kum katei ka jingkdew haneng ngi lah ban ong ba U Swamiji u la wan poi ha ka 23 Tarik u Iaiong ha sor Shillong. Ka la long kaba eh bha ban pyrkhat ba kila lah ban poi Shillong tang hapoh ar sngi ha ryngkat ki ar ngut ki nong ialam ba shu iaid kjat bad ruh ka kali kulai kaba kit ïa ki kynthei bad U Swami Vivekanand uba don hapdeng ka met kaba tlot. Halor ka lynti kaba kiew lum bad ruh ki kulai kiba donkam shongthait manla ka por lane ba hap bujli kulai naka por shaka por. Tharai lai sngi ka la long kaba sngew dei eh ban shim por ïa ki ba kin poi sha Shillong. Watla katta ruh U Swamiji ula ioh teng ban mad, ban iaid kum kine ki jait lynti balong lum da ka kali kulai kaba la tip kyrteng kum ka ‘Deligences’, ha ka por ba u don sha Switzerland ha u snem 1896.
Ha ka kot ba la thoh da u Prof. Shyamadas Bhattacharya (1931-2017) kaba kyrteng ‘Shillonger Bangalee’ lane ‘Ki Bengali Ha Shillong’ *{Footnote: U prof Shyamadas Bhattacharya u dei u nonghikai History ba la shongthait, ha Lady Kean college kaba don ha Shillong naduh u snem 1956 haduh 1991. U dei u nongthoh, Nonghikai bad u briew u ba ieid bha iala ki riti-dustur bad u ba don burom bha. U dei ruh U ba la ioh pdiang ïa ka khusnam na ka Sorkar India, ka “Bharat Jyoti” ha u snem 2001, na ka bynta ka jingnoh synniang bapher-bapher jong u ha kiba bun rukom na bynta ka roi ka par jong ka Jylla Meghalaya baroh kawei.} Ngi lah ban shem ïa ka jingthoh shaphang ka jingiaid lynti jong U Swamiji na Gauhati sha Shillong.11 Ha ka jingthoh kaba u la ai kyrteng ka “Shillong pahare Swami Vivekananda” lane “ U Swami Vivekananda ha U lum shyllong”, U professor u la pynphuh rong da la ki kyntien ïa ki jingshisha ha kaba u thoh shaphang kane ka jing iaid lynti jong u Swamiji, kane ka rukom thoh jong une u nongthoh ka la pynlong ka jingeh ïa ngi ban pyn iapher ïa ka jingshisha bad ki rong ba u bet ha ki jingthoh jong u ban pyn sngew tynnad ïa ki nongpule. Ka la long ruh kaba sniewbok ïa ngi namar ba u ne u nongthoh u khlem lah iathuh eiei shaphang ki tyllong jingtip jong u kiba u la thoh ha kane ka kot, hynrei u la shu thoh kyllum lang ha kaba kut jong kane ka kot, tang ïa ki kyrteng jong ki kot bapher-bapher kiba u la pule khnang ban ioh jingtip ban thoh shaphang kane ka kot. Kane ka la wahrah ka jing eh ïa kito ki nongpule kiba kwah ban tip bniah ban pyn iasoh ïa ki jingthoh jong u bad ki tyllong jingtip ba u ioh. Watla katta ruh kine ki jingthoh jong une u nongthoh kila iarap shibun ban ai ïa ki jing donkam kiba lah ban pyniasoh lang bad kiwei pat ki jingtip kiba la don lypa, khnang ban shna biang ïa ka jingiathuh khana kaba lah ban long kham shajan ïa ka jing shihsha. (Lehse une u nongthoh u la thoh lane pynbeit pynbiang ïa kine ki jingthoh jong u hadien u snem 1997, namar une u nongthoh ula jer kyrteng napdeng ki tyllong jingtip ba u shim jingiarap, ïa ka Diamond Jubilee Souvenir jong ka Shillong Ramakrishna Mission kaba la rakhe ha u snem 1997. Ka kot jingthoh shaphang kane ka jingrakhe la pynmih ha u snem 2004).
Ngin shu ngeit ba Ka kmie jong U Swamiji ryngkat bad ki saw ngut ki ba haiing jong u ruh kila sah lang bad u shi lynter katba u dang don ha kane ka jaka, watla khlem don kaei-kaei ruh ka jing pynshisha kaba lah ban batai shai shaphang kane ka jing sahlang jong ka kmie bad ki ba haiing jong u. U prof. Bhattacharya u la thoh tang shaphang kawei ka kali kulai kaba la pyndon kam ban kit ïa U Swamiji bad ar ngut ki nong synran kiba la ïa wan poi lang sha Shillong. Lada shim ïa kane kum ka jingshisha, te kita ki ar ngut ki nong synran kilah ban dei U Swami Sadananda bad U Swami Nityananda (Nitai) lane U Swami Nirbhayananda (Kanai). Watla katta ruh ka jingthoh shaphang ka Jingim jong u Swamiji ka kdew ba “U Swamiji ha ryngkat U Swami Sadananda, ka kmie jong u, ka para jong u, ka aunty jong u bad ka lok jong u Ramadas kila wan phai na Shillong sha Calcutta ha ka 12 tarik u Jymmang.”12 Lada kine ki longkmie kim shym la don ryngkat bad U Swamiji ha Shillong, te kila ïa leit shaei baroh shi katta ki por? Kat kum ka jingtip ba la ioh na ka khun jong u Rai Saheb Kailash Chandra Das, ka Dipanjali Majumdar, ka la iathuh ba; “U Rai Saheb Kailash Chandra Das Bad U Jatindra Nath Basu kila wan ialam ïa U Swamiji bad kiba bud ïa u sha Shillong”, hynrei kam shym la iathuh ba kidei mano kita kiba la wan bud ïa U Swamiji sha Shillong.13 Kat kum ki jingtip ba la ioh lum shaphang ka jing leit iaid U Swamiji sha East Bengal bad sha Assam, Halor ka bynta kaba u Swamiji u la leit ban pyndep ïa kata ka jing iaid “Pilgrimage ba pura” na bynta jong ki, ka la thoh khyndiat eh shaphang ka kmie bad ki ba haiing jong u.
Ka jingthoh jong U prof. Bhattacharya shaphang ka jing iaid lynti U Swamiji ka kdew ïa ngi ba U Swamiji ryngkat bad ki kynhun jong u, kila wan synran da uwei u Ophisar Phareng uba Kyrteng U Mr. Norton. Bad ba kila sahmiet shimiet ha kawei ka shnong Umiam kaba jngai kumba khatar mile eiei na Shillong. Tharai, kala jia ba U Chief Commissioner ka Assam ha kata ka por u Sir Henry Cotton, U la iawer ïa U Swamiji ba un wan long u Guest jong u sha Shillong, ba un wan ban ioh biang ïa ka jingkoit ka jingkhiah kaba pura jong ka met jong u ha Shillong. Ka dei artat halor ka hukum jong une u Sir Henry Cotton ba u Mr. Norton ula wan ban synran ïa U Swamiji sha shillong. U Swamiji U la ai khublei ïa ka jingkhot sngewbha jong u Sir Henry Cotton, bad u la ong ruh ba ki briew jong u kila pynkhreh lypa na bynta ka jing wan sah jong u sha Shillong.14
HA SHILLONG BAD KI NONG SHILLONG
Kat kum ka jingthoh jong u Prof. Bhattacharya, la don bun bha ki briew kiba la wan ban ïa kynduh ïa U Swamiji ynda u la poi ha Shillong, ha Laban ha ka iing jong u Rai Saheb Kailash Chandra. U la thoh ruh ïa ka jing don ryngkat u Deputy Commissioner U Capt. Herbert hangta ha iing, khnang ban pynbeit bad ban khmih ïa ka jing bun ki paidbah kiba la wan ban ialum ban iohi ïa U Swami Vivekananda. U capt. Herbert u la iathuh ïa U Swamiji ba u Doctor Civil Surgeon un sa wan ban peit ïa u ha ka por mynsngi bad ba u Sir Henry Cotton pat un sa wan ban ïa kynduh ïa u ha ka step ka ban wan.15 Kat kum ka FIBIS (Families in British India Society) kaba don ha London, U capt. Herbert, I.C.S., U dei u Deputy Commissioner jong ka Shillong ha kata ka por. U ta pat u Doctor Civil Surgeon, Uba u Sir Cotton ula bthah ïa u ban sumar ïa U Swamiji, La tip kyrteng kum U Major Robert Neil Campbell, U ba dei ruh u Civil Surgeon jongka Shillong naduh u snem 1896-1897 haduh 1906; U la bat ïa kane ka kam naduh u snem 1897 ha ka por ba u la wan u jumai ba radbah ha Shillong (Assam) ha u snem 1897. 16
Katto katne ki riew rangbah kiba la ïa don ryngkat lang ha kata ka sngi ban pdiang burom ïa U Swamiji ki dei, U Rai Bahadur Sadaya Charan Das, U Rai Saheb Prasanna Kumar Bhattacharya, U Upendranath Kanjilal, U Bishnu Prasad Barua Bad U Munsi Mohammed Amatullah. Tharai U Swamiji u la don ki jing ïa kren bad kine ki riew rangbah namar ba, ha ka step kaba bud kine ki riew rangbah kila ïa poi biang ban ïa kynduh bad U Swamiji. U Hormurai Diengdoh, u dei u wei na kine ki nong wan kynduh bad U Swamiji. Kine ki riew rangbah kiba wan ban ïa kynduh bad U Swamiji kidei kiba trei na bynta ka Imlang-Sahlang lane ki kam kiba iadei bad ki kam niam. U Rai Bahadur Charan Das ha kata ka por u dei u Secretary jong ka Brahmo Samaj kaba don ha Police Bazaar.
U Sir Henry (John Stedman) Cotton(1845-1915) u ba dei U Chief Commissioner jong ka Assam, bad ka Office Jong u ka don ha Shillong ha kata ka por. Ïa une u saheb la kha ha South India ha ki kmie-ki kpa kiba la wan long briew ha india hi (Indian-Born British Parents). Hynrei u la pyndep ïa ki jingpule jong u naduh Elementary haduh ba un dep ïa ka jing pule Indian Civil Service Examination na England. U la sdang trei naduh u snem 1867 ha kylleng ki jaka jong ka Bengal ryngkat bad ka Calcutta. Naduh u snem 1896 pat une u saheb ula wan trei noh ha Shillong bad U la trei ha ka kyrdan kum u Chief Commissioner haduh u snem 1902. Namar ka jingdon mynsiem sngewlem jong u ïa ka jing ialeh laitluid jong ka Ri India, la jied ïa u ba un long kum u President jong ka Indian National Congress ha u snem 1904. Hadien nangta ula leit phai biang sha England bad ula long u dkhot jong ka House Of Commons.
U Sir Henry u la thoh kawei ka kot kum ka dak jong ka jing sah kynmaw ïa ka Ri India, kaba u la ai kyrteng, ka “Indian and Home Memories”, kaba la pynmih ha u snem 1911. U la thoh-“Sha ka Ri India kaba nga la ai ka jingshakri, ka jingim samla bad jingim rangbah jong nga. Nga dap da ka jing babe bad jingsahnud kaba jurbha. Hadien ka jing pynkut noh ïa ka jing shakri jong nga kaba la kot kumba laiphew san snem eiei.” 20
U la thoh shibun shaphang ka jingwan jumai bah ha u snem 1897 ha Assam, ha kaba, ma u bad la i kurim kila shu ialait salit na kane ka jingwan u jumai bah. Tangba halor ka jing lyngngoh, shaphang ka jingwan iuhkjat jong U Swami Vivekananda pat u khlem la thoh eiei ruh em. Ha kane ka kot jong u, u la buh khnang kawei ka Lynnong kaba kyrteng “Men I have Known”, ha kaba u la thoh ïa shibun ki kyrteng ki riew donnam donburom jong ka Ri kiba u la iashem, ïa khana ha kipor ba u dang don ha India. Napdeng kita, U Bunkim Chunder Dutt, Robindro Nath Tagore, Arabindo Ghose, Mohendra Lal Sircar, Keshub Chunder Sen, Romesh Chunder Dutt bad kiwei de ki riew donnam, tangba u khlem la thoh pat ïa ka kyrteng U Swami Vivekananda. Kane ka la long kaba pynlyngngoh bad kaba pyn kyllain jingmut bha bad kaba pyn sngewsih bha ïa ngi. Kane harum ka dei ka jingthoh naka kot ba la thoh shaphang ka jingim jong U Swamiji, kaba batai shaphang ka jing ïa kynduh jong u bad u Sir Henry:
“U la juh ioh sngew shibun bah shaphang U Swami Vivekananda bad u la kwah eh ruh ban ioh iakynduh bad u. Halor ka jing kyrpad jong u hi ba U Swamiji u la ai ka jingkren ha khmat ki ophisar bilat bad ruh kiwei pat ki kynhun nong India. U Sir Henry Cotton, uba la sngewtynnad eh iaki jingkren U Swamiji, u la iakynduh bad U Swamiji bad kila ïa kren bad pyllut por ban ïa kren shaphang ka Ri India bad ki jingeh jong ka kum ka ri baroh kawei. Haba u iohi ba U Swamiji u khlem da sngew khlain, ula bthah ïa u Doctor Civil Surgeon ba un ai ki jingiarap ban sumar bad ban pynbiang katba lah ïa ki dawai kiba iadei bad ka jingpang jong U Swamiji. Katba U Swamiji u dang don, une u Chief Commissioner ula phah kylli man la ka sngi ïa ka jinglong-jingman jong ka koit ka khiah jong U Swamiji. U Swamiji u kren shaphang jong u kum u briew uba sngewthuh ïa ka ri India bad ïa ki jingeh jongka kumka ri, u ba don ka jingsngew ban trei na bynta ka jingbha bad jingroi jingpar jong ka India kum ka ri baroh kawei. U la long u briew u ba donhok ban ioh ïa ka jingieid jong ki nong India kumba ki ieid iakiwei.” 21
Une u Sir Henry u la long u briew uba don jing sngew synei ïa ka jingbha jong ka ri India bad ïa ka jing ieid ri jong ki nong India, bad U Swamiji u la shem ba une u ophisar u don ki shkor kiba kloi ban sngap bad ba burom ïa ki jingkren kiba iadei bad ka hok. Lehse kila ïa kren daka ktien Bengali namar une u Sir Henry u la long uba nangbha ban kren bad ban pule ruh iaka ktien Bengali.22 U Swamiji bad u Sir Henry ki ïa don ha kajuh ka madan ha ki ba bun ki liang. Baroh arngut hi ki ïa don kane ka jing pyrkhat ba ka jingpule kadei kawei ka phang kaba kordor tam. Ka Cotton College kaba don ha Gauhati, kaba la long ruh ka college kaba la rim tam napdeng ki college kiba don ha katei ka thain shatei lammihngi ka ri India (Norhtheast India), la seng da une hi u Sir Cotton ha u snem 1901. Kane ka college ka la ioh ïa ka kyrdan University (Cotton University) ha u snem 2017. U Sir Henry u la wan iakynduh bad U Swamiji ha ka Iing ba don ha Laban; u ju kylli khubor ruh manla ka sngi shaphang ka jingkoit jingkhiah jong U Swamiji.
The English version of the present Article can be found in
https://unknownsylheti.com/2021/03/17/swami-vivekanandas-visit-to-shillong/

Ehsing Khiewtam: Author, Poet, Senior Research fellow, Hindi Dept, NEHU

Back to Autumn 2021