Ka mariang bad ki sawdong sawkun ka dei ka mat ïakren kaba paw bha ha kine ki sngi mynta. Ka jingduh noh jong ka mariang ïa ka jinglong tynrai bad kiei kiei kiba don ha ka, ka pynlong ïa ki ‘riew ieid mariang bad ki ‘riew ïohi jngai ba kin khihwit ha la ka mut ka pyrkhat. Kumba ka long mynta, ki jingthaw ba im ba khih kim don bha shuh ïa kata ka jingïadei bajan bad ka sawdong sawkun jong ki namar bun na ki bynta jong ka mariang ki la nang duh noh. Ki jingthaw ba im hapoh bad halor ka mariang ki la nangstait nangduna na kawei ka sngi sha kawei pat. Dei ruh halor kane ka jingshem, ka jingïohi bad ka jingsngew shaphang ka mariang ba sa mih shibun ki nongthoh, ki myllung bad ruh ki nongpule halor ka mariang. Ha kaba ïadei bad ka litereshor Khasi, ïa ka jinglong jingman kaba ktah ïa ka sawdong sawkun mynta la pynpaw bha ha ka poitri, ka sawangka, ka parom mutdur bad ka jingthoh prose ruh kumjuh. Ka jingthmu jong kane ka jingthoh ka long ban pyrshang ban tai sani ïa ka pyrkhat u Khasi halor ka mariang bad ka jingkylla ha kine ki sngi mynta. Yn bishar ruh kumno u myllung S.S.Majaw u pynpaw ha ki katto katne ki poim jong u halor ka jingshah pynjot jong ka mei mariang ha ki kti u briew.
Haba phai sha ka pyrkhat Khasi halor ka mariang, u Khasi um shim ba ka mariang kan dei tang ïa kiei kiei kiba jyrngam lane ki jingthung jingtep ba mih ha sla khyndew hynrei ka kyntien ‘mariang’ ka kynthup lut baroh kata ka ryngkew, ka um, ka suiñ bad ka haw haw. U E W. Dkhar ha ka kot Ka Mariang Ka Kren u ong,
Ka Mariang ka kynthup ïa ka pyrthei ka mariang bad kiei baroh katba don sawdong ha ka, ïa ka suiñbneng bad ka haw haw sha jrong, ïa ki duriaw bad ki jingjylliew jong ki, ïa kiei kiei baroh kiba ïohi bad ki bym ïohi. 1
Na kane ka jingbatai lah ban sngewthuh ba ka kyntien ‘mariang’ ha u Khasi hi ka la biang ban kynthup lut ïa kiei kiei baroh kiba don ha sla pyrthei shityllup naduh kaba sha jrong tam, kata ka haw haw haduh kaba shapoh tam ka jingjylliew jong ki duriaw. Ka kyntien ‘mariang’ ha u Khasi ka kynthup lut ïa ki jingthaw ba don jingim bad ki bym don jingim kiba don ha sla pyrthei. Kumta ka mariang ka don ka jingïadei bajan tam ha baroh ki bynta kiba don ha ka bad uwei pa uwei u jingthaw uba im ha ka mariang u donkam markylliang bad um lah ban kdat noh na kata ka jingïasnoh. Ïa kane ka jingïadei lah ban sngewthuh bha lada ngi puson ïa kine ki kyntien jong u H.O. Mawrie ïa kiba u la thoh ha ka Pyrkhat u Khasi ha kaba u ong, “U Khasi u im bad ka mariang bad ka mariang ka im bad u, bad ka u khih, u ïaid u ïeng bad ka ruh ka kren, ka ïathuh khana bad ka saiñdur ïa ka jingmut jingpyrkhat jong u.” 2
Kane ka kren shai ïa ka jingïadonkam markylliang lane kata ka bsa jingim ha ka mariang ha kaba baroh ki jingthaw kiba don jingim bad ki byndon jingim ki ïakyrshan jingim iwei ïa iwei pat. Ka jingshahktah jong iwei i bynta ka ktah lang ïa kiwei ruh. Ha kaba ïadei bad kane ka jingïadonkam lane pynbiang kylliang, u J. S. Shangpliang ha ka ese ‘U Briew bad ka Mariang’, u ong ba “U Nongthaw u Nongpynlong ïa ka um shym la thaw khlem da woh biang-pa-biang khnang ba baroh kita kiba u thaw kin pynbha pynmyntoi kylliang kylliang” 3. Kaba sngewsih mynta pat ka long ba ïa kane ka bynta jong ka jingïapynbiang kylliang jong ki jingthaw baroh la nangïaibat da baroh ki jingthaw lait noh tang u bynriew uba la leh klet bad la lyndet ha kaba u sngew ba u dei uba ha khliehduh bad kumta u sdang ban lushia ban kyndang bad khynra ïa ki bynta bapher bapher jong ka mariang.
Ka jingpynjot ïa ka mariang ka dei kaba paw pylleiñ bha ha kine ki sngi la ka long ha ka liang ki khlaw ki btap, ka khyndew ka shyiap, ki um ki wah bad wat ïa ka meiramew. Kane ka jingpynjot ka mih namar ka jingbymhun ka dohnud briew. Kiwei ki jingthaw ba u Blei u la thaw ki im suk im saiñ hapneh ka mei mariang bad ka mei mariang ruh ka bsa ka pjah bad ka pynheh pynsan ïa ki hynrei napdeng kine ki jingthaw dei tang u briew u bym don jingsngewnguh bad jinghun ïa kaei kaba ka mariang ka ai. Ban pynhun ïa kata ka jingangnud jong u, u kyndang ïa ki sawdong sawkun ka pyrthei mariang bad u kylla long u nongpynjot ba shyrkei tam jong ka mariang. Ha kaba ïadei bad ka jingpynjot ïa ka mariang, u briew u shim ïa ka jaka ba ha khmat eh kum u nongpynjot bad ka kane ka wan jia long namar ka rukom pyrkhat jong u hi. U sngew ha lade ba u long uba khraw halor ki para jingthaw baroh bad ym lah ban len ïa kane namar u briew u dei u jingthaw ba kyrpang jong u Blei ha kaba la ai ha u ïa ka bor sngewthuh bad ka bor shemphang ïa kaba kiwei ki jingthaw kim don pura.
Katkum ka pyrkhat Khasi, u briew u long u jingthaw bakyrpang uba don ïa ka bor pyrkhat bad ka bor shemphang. Kumta la pynkup ha u ïa ka jingkitkhlieh ba un long u nongpeit nongpynïaid halor ki jingthaw baroh. La pynkup ha u ïa ka bor synshar ha kaba un peit un khmih ïa ka bha ka miat jong kiwei pat ki para jingthaw. U R.S. Lyngdoh ha ka ese ‘Ki Dorbar Blei Katkum ka Jingngeit u Khun Khasi’, u thoh:
Ka Dorbar Blei kaba nyngkong eh ka long hi ka jong u Khathynriew Trep ha bneng ha kaba ka Hukum Blei ka phah ïa u Hynñiew Trep Hynñiew Skum ba un wan hiar sha ka pyrthei, ban synshar ïa ka bad ban long Syiem man Syiem halor jong ka. Ka Hukum ka rai ïa kane khnang ban pynbiang ïa ka jingud jingkyrpad jong ka Ramew. 4
Ha katei ka dorbar ba la kdew da utei u rangbah lah ban sngewthuh ba u briew u la ïoh ïa ka bor ba kham halor ban ïa kiwei pat ki jingthaw bad ha katei ka dorbar la pynkup bor ruh ïa u kum u nongsynshar. Lah ban ong da kaba sngew skhem ba u briew u don ka jingkitkhlieh kaba khia ha kaba ïadei bad kiwei ki jingthaw baroh kiba im ha ka mariang ha kaba u hap ban peit ïa ka bha ka miat bad ka suk ka saiñ jong ki. Namarkata, u Khasi mynshuwa u sngewthuh bha ïa kata ka bor synshar halor ki laiphew jingthaw bad u sngewthuh ruh ba ha kata ka bor synshar ba la ai ha u da ka Hukum, ka don ruh ka jingkitkhlieh. Kumta ha ki por mynshuwa u Khasi u im shisha bad ka mariang ha kaba u H.O. Mawrie u ong ba u Khasi u ïakren bad ka mariang, ka mariang ruh ka ïathuhkhana bad u. Pynban katba nangïaid ki sngi ki por, kane ka rukom pyrkhat ka la nangjah noh na ki longdien Khasi bad la rung sa da ka rukom pyrkhat ba u briew u long u nongsynshar jong ki jingthaw baroh ha snieh pyrthei bad u lah ban leh katba u mon ïa ki. Kumta u Khasi mynta um sngewthuh shuh ïa ka jingïadei ka bajan jong u bad ka mariang kumba ki longshuwa jong u ki sngewthuh. Haba ïohi ïa kane ka jinglong jong ki khun Khasi mynta, u Kynpham Sing Nongkynrih ha ka kot Ka Pyrkhat Niam ki Khanatang u pynpaw ïa ka jingsngew diaw da kaba ong:
Kaba sngewsih pat ka long ba u Khasi mynta u la klet ba u wan sha ka pyrthei tang kum u nongsumar; u bud lem ïa ka dustur jong kiwei bad u pynjot pathar ïa ki lum ki wah, ïa ki khlaw ki btap. U bam duh ïa ka mrad ka mreng, ka sim ka doh, ka dohkha ka dohpnat, namar u la klet ïa la ka deiti.5
Lada ngi phai sha ka khana jingpynlong jong u Khasi, U Nongpynlong u la pynkup ha u briew ïa kata ka jinglong ba un ieid bad burom ïa ki para jingthaw ha ka mariang hynrei namar ka jingbymhun ka dohnud jong u bad ka jingailad ki jingkwah kin shah kynting ha ka lyer jong ka rhah spah, u klet noh ïa la ka jinglong tynrai. U S.S. Majaw ha ka lamkhmat jong Ka Phawar Beh Sbai u pynpaw ba ka mynsiem rhah spah long ka daw jong ka jingjot ka mariang ha kaba u thoh kumne:
Phai mynta sha ka mariang. Tang namar u sbai, la pynsniewdur bad pynjot ïa ka. Ki lum ba jyrngam-jngum ki la khoi synlen. Ki lawbah ba rben ki la nang jah nang jah syndet. La nang khoh syndet sa ki lum ki wah. La nang pynjot bad lute ïaka kpoh ka mei ramew.
Katkum ka jingïohi bad ka jingshem jong u myllung S.S. Majaw, ka jingpynjot u Khasi ïa la ka mei mariang ka dei beit na ka daw ka jingrhah spah ïa kaba u ong ka ‘beh sbai’ bad une u myllung u pynshynna ïa kaei kaba u kren lyngba ki katto katne ki poim jong u kiba u la tynsat ha ka thup poitri kaba u la ai kyrteng Ka Phawar Ksan Rngiew ïa kaba la shon ha u snem 2000. Haba kren halor kane ka phang, ha ka poim ‘Lum Maloi Khlieh’ u myllung u ong,
Ïing ha Sor: saw san mala,
Spah kamra kim ngiam jaka;
Phew ki lum la khuid synlen,
Jliah u ksuid ne nguid u Thlen?
Ka kyrteng jong ka poim ‘Lum Maloi Khlieh’ ka la kren shai lypa shaphang kata ka jingsah thylli. Ha kitei ki laiñ haneng, U S.S. Majaw u kren shaphang ka jingroi ka kamai kajih lane ka jingroi spah jong ki briew ha sor ha kaba u ong ba ki tei ïa ki ïing bun mala bad u pynkhraw shuh shuh ïa kata ka jinglum spah jong ki da kaba ong ba ha man la ki kamra la pyndap da ka spah haduh bym don jaka shuh ban buh ïa ka. Ka jingkylli ba u myllung u buh ka long ba nangno ki ïoh ïa kat kane ka spah? Ka jubab ka long ba ka spah ha sor kam ngiam jaka shuh ha ki iing saw san mala pynban haba phai sha nongkyndong la khuid synlen ki lum. Haba u myllung u ong ‘Phew ki lum la khuid synlen’, u mut ban ong ba ka spah kaba ki lum thup ha ki ïing ha sor ka dei kaba ki la lum na kaba pom pathar ïa ki dieng na ki lum jong ki bad die ïa ki kat haduh ban da synlen ka khlaw. Nangta u myllung u kynthah shuh shuh da kaba buh sa kawei ka jingkylli ba ha kano ka rukom la synlen ki lum? Hato ba la ‘jliah u ksuid ne nguid u Thlen?’. Kane ka jingkylli ka kren beit beit sha ka jingrhah spah ha kaba u myllung u pynïasyriem ïa u briew bad u Thlen uba bam da ka longbriew bad kamai da ka longspah. Ka jingpyndonkam da ka kyntien ‘u Thlen’ hangne ka thew ïa ka mynsiem rhah spah jong u briew. Ha ka jingsngewthuh u myllung, ‘u Thlen’ um dei shuh uta u mrad ne u ksuid kynsha hynrei u la kylla long ka mynsiem rhah spah jong u briew.
Nangta ha ka poim ‘Kin Shong Thylli’ u myllung u kren shaphang ka jingduh jait jong ki jingthung jingtep bad ki kynja ba im bapher bapher na ka ri namar ka mynsiem bad ka jinglong bamduh jong u briew.
Dieng ki siej, u stew u thri,
Phlang, kynbat, sohshang, sohphie,
Sim ki doh, dohsher dohthli,
Siej khongpong tyrlaw, sylli,
Tiew matïong, Subon, Lyngngi,
Bun kin her na Ri jong ngi.
Bun kin jah na Ri jong ngi,
Bun kin duh na Ri jong ngi,
Kumne keiñ ka Ri jong ngi,
Spah bakor ki peiñ ïapli,
Man longdien kin shong thylli!
Lyngba kane ka poim, u S.S. Majaw u kren shaphang ka jingma ka ban sa wan na ka jingpynjot u briew ïa ka mariang ha kaba u ong ba ka jingpom pathar ïa ki dieng ki siej kan ïalam sha ka jingduh jait jong ki dieng ki siej. Nangta, kane ka jingpom pathar ïa ki dieng ki siej kam dei ba ka wanrah ïa ka jingduh jait jong ki hynrei ka ktah ruh ïa kiwei pat ki jingthung bad ïa kane la ïaiban ha kine ki laiñ “Bun kin her na Ri jong ngi, / Bun kin jah na Ri jong ngi, / Bun kin duh na Ri jong ngi, ”. Kane ka jingïaiban ka long ban pynpaw shai ba ki spah mariang kiba don kyrhai ha ri Khasi kata, ki mar-khlaw naduh ki dieng ki siej, ki phlang ki kynbat, ki sim ki doh bad ki ‘tiew khlaw; kine baroh kin sa her, kin sa jah bad kin sa duh jait noh na ka ri jong ngi namar u briew u la rat dyngkhong tang na ka bynta ban ïoh pisa.
Ha ka poim ‘Ha ka Hima ki Buthwa’ u myllung S.S.Majaw u dang bteng ban kren ïa kajuh ka phang kata halor ka jingshah pynjot jong ka mariang ha ki kti jong u briew namar ka jingbym sngewhun bad kwah rhah jong u. Ka kyrteng jong kane ka poim ka mut ‘Ha ka Hima ki Bieit’. Ha kane ka poim u myllung u pynpaw ïa kata ka kynrum ka kynram ha kaba ka jaitbynriew ka la klet noh ïa la ka riti dustur la ka long ha kaba ïadei bad ka dustur poikha poiman ne ha ka riti bat khyndew bat shyiap. Tang namar ka jingrhah ïa u sbai, ki briew ki kloi ban nym ñiewkor ïa la ka jinglong bakyrpang. U myllung um shym kren beit beit da lade ha kane ka poim hynrei u phawer ïa ka phang da kaba u pyni lyngba ki khmat jong ka dkhoh kaba ïohi ïa kata ka jingsakma jong ki nongïalam ha kaba kim pyrkhat kumno ban pynneh pynsah ïa ka spah mariang namar ki la bieit ïa u Sbai:
Dkhoh matlah ha miet dum tliw,
Kdar kdar ka shai ka khan jylliew:
“Ki khatar bor, patsha pyrthei,
Kumtei kumthie, te sha, balei?
Oh pleng u Sbai u kham phyrnai!
Ban ïa kjat sngi ba shat jingshai”
Ha kane ka poim, u Majaw um shym kren tang shaphang ka jingpom pathar ïa ki dieng ki siej hynrei u banjur ruh halor ka jingtih ïa ki marpoh khyndew kum u dewïong bad u mawshun ha kaba la khyllie pyrdet ïa ka snieh jong ka mariang. Hadien ka jingbeh spah jong u briew, kaba bud nangta ka long sa tang ka lyngngoh ka um dum ha kaba u myllung u pynsngew lyngba ki jingïam pangnud jong u lei Ramsong uba ong,
“A jahare!shu khamakha,
Da um sarang, lyngkien-lyngkha”.
“Mynba jabieng la luiñ pute,
Ïa um sarang b’la sma kyrteng,
Ki dih ïamrem da bym banse”
U myllung u pynpaw ïa kata ka jingpynjot mariang lyngba ka jingiam pangnud jong u lei Ramsong. Ha ka pyrkhat u Khasi, une u lei Ramsong u dei u lei lum bad ka kyntien ‘ramsong’ kamut ruh ïa ki mawshuh. Kumta haba u myllung u kren shaphang ka jingktah lane ka jingsniew kaba mih na ka jingtih ïa ki mar-pohkhyndew u pynkren da une u lei Ramsong. Ka jingkhlong ïa ki mar-pohkhyndew kam dei ba ka ktah tang ïa ki bynta ba sha jrong jong ka mariang hynrei ka ktah ruh wat ïa ka um kaba tuid sha ki lyngkha ha kaba la tuid sa tang ka sarang. Ym long shuh ban rep ban riang bad la sohsat wat ban ïoh ïa ka um dih. U myllung u ong ba ki longdien ki ïamrem halor ka jingleh jong kiba ha shuwa namar kim banse ban dih sa da ka um sarang. Nangta lyngba ka jingud sngewsih jong ki Dieng Jri, u myllung u pynpaw ba la rat dyngkhong naduh tynrai ïa ki syntiew khlaw ban die sha sor kat haduh ba kine ki jingthung ki la shu kylla long kum ki poiwir ha sor.
“Ka pap ka sang aïu ngi leh,
Da nusib sniew ïa ngi pynsleh?
Ban kai poiwir bad jah na shnong,
Tynrai tyllong ynda la khlong”
Ka Meiramew haba ka ïohi ïa kine ki jingjia, ka jaw ki ummat na ka bynta kine ki jingthung ha kaba u myllung u pynkren ïa ka Meiramew kumne:
“Ki phlang kynbat tang sah khana,
Sohphan sohpieng ki jah sutra!
Diengsai diengmet kim paw syrngiew,
Ynda ka rhah sha khlieh ka kiew.
Ha kine ki laiñ, u myllung u ong ba ki jait diengsai diengmet bapher bapher kiba don ha ri lum Khasi kin sa jah rngai noh namar ka jingrhah ka synshar ïa ka jingmut jingpyrkhat jong u briew. Ka dum ka lyngngoh kam kut tang hangne. U myllung u ïaiban halor ka jingbeh sbai jong u briew ha kaba u pynkren pat da u lei Hima uba kylli bad thnum “Balei katne phaloh ka pung, /U lei Hima u thnum myllung;” bad ka jubab kaba u ïoh ka long ba “Oh pleng ki boit hapoh ka thwei, / Ïaknieh ï’u Sbai, ki klet ï’u Blei, ”. Lyngba kine ki laiñ haneng, lah ban ïohi shai ba u myllung S.S.Majaw u kren shai kdar ba ka jingpynjot ïa kane ka mei mariang ka sdang da ka jingrhah spah jong u briew uba kloi ban klet wat ïa u Blei.
Ha kitei ki lai tylli ki poim ba la sot, lah ban ïohi shai ba u myllung u kynthah tyngeh halor ka jingkylla ka rukom pyrkhat ha kaba u briew um bud shuh ïa ki jinghikai kiba u longshuwa u la hikai kata ban im bad ka mariang. Kum ban shu ban biang, u Blei Nongthaw u la thaw kyrpang ïa u briew ha ryngkat ka bor pyrkhat kaba khlaiñ, ka bor jingsngew kaba jylliew ryngkat bad ka jingïatiplem hynrei haba u briew u la beh ïa u sbai, kitei ki jinglong kim don shuh bad haba kitei ki jinglong ki la duh na u briew, u briew um pher shuh na u mrad.

Ki Par Jingtip:
1. E.W. Dkhar, Ka Mariang ka Kren Shillong (Shillong: Shandora Press. 1999).
2. H. O Mawrie., Ka Pyrkhat U Khasi (Shillong: Singhania Offset Press, 2008, 8th Edn)
3. J.S. Shangpliang, “U Briew bad ka Mariang” in Ki Sngi Jong Ngi (Shillong: Ri Khasi Book Agency, 1994)
4. R.S Lyngdoh, Ka Dorbar Blei Katkum Ka Jingngeit u Khun Khasi, Vol VI. (Shillong: Khasi Authors’ Society. 1992)1-9
5. Kynpham Sing Nongkynrih., Ka Pyrkhat Niam ki Khanatang (Shillong: Pine Cones Publications, 2011)
S.S. Majaw, Ka Phawar Beh Sbai (Shillong: Sawlyer Printing Press, 1997)

Dr Marbhador Kymdeit is an Assistant Professor in Khasi Dept, NEHU.—Some of his areas of interests are Khasi Poetry, Stylistics and Ecocriticism. He is presently the joint Secretary of the Tribal Literary Forum of India, member of the Khasi Authors’ Society

In this article the author analyses the damage of nature as depicted in the poetry of Shri S.S. Majaw.
The nature and it’s surrounding is the most important topic which is seen nowadays. Some of the writers saw the damaged being done by human and this is the reason most of the writers have written about the nature.

Back to Ka-Jingshai Spring 2021