Para Kur, Para Kha, ngin sdang shuwa ïa kane ka jingkren halor ka phang “Ka Thymmei Longniam U Khasi” ne “Ka Saiñ Pyrkhat Niam U Khasi”
haka ktien Khasi, bad ngin sa ïa bteng pat daka ktien kaba kin ïa sngewthuh lang kiwei de.
Te, Mynta ka sngi ngi ïa lum ïa lang hangne ban rakhe ïa ka jingdap 122 snem jong ka Seng Khasi. Ngi ïoh ïa ine i lad bad i por ban ïa pyrkhat, ïa puson, ban ïa phylliew jingmut lang halor bun kiei kiei kiba la jia ha ka jingtyllun jong kine ki 122 tylli ki snem.
Katno ka rhem ka mynsiem, ha ryngkat ka jingsngew sarong bad kmen, ba ka Seng Khasi kala kynjoh sha kine ki 122 snem bad ka nang ïai kiew, bad ïeng rasong, nangphuh nang phieng bad ïaid shakhmat ha bun bun ki liang.
Nga ngeit ba daka jingkitkhlieh, kit khia, shan tyrpeng ïa u lyngkor ba khia jong ka Seng Khasi, da ki dkhot bad nongkitkam bapher baroh jong ka Seng, haka jingïalam jong U President badon burom Rangbah Don Kupar Dkhar, ym tang ka Seng Khasi (Kmie), hynrei ki Seng Khasi bapher bapher baroh hi, kyllum lang ki paid kiba dang bat, dang ksoh, kiba snoh rdin haka thymmei long briew, man briew tynrai jong U Khasi, kin kiew bad iïaid shaphrang ha baroh ki liang.
Te, Mynta pat ngin ïa phai sha ka mat ba kongsan tam ha kine ki por ki ïa, kata
“ Ka Saiñ Pyrkhat Niam U Khasi” ne Ka Thymmei ka longniam U Khasi.
Haka por kaba lyngkot bad kaba teh da bun ki kam ki jam, nga ïoh ban pynkhreh da ine i jingthoh lyngkdop, bad nga la sot de katto katne na ki jingthoh halor kane ka phang na ki kot bapher bapher.
Nga ngeit bad nga ïawer ruh ïa kiwei ki para riewseng ba kin ïai bteng bad noh synniang lem halor kane ka mat, ba kongsan lashai lashisngi, ha ki lympung bapher bapher. Kane Kan long ka jingmyntoi ba khraw bad ba donkam ruh ïa ki samla bad ki pateng ki ban dang wan, ba kin ïoh jingtip bad jingshai halor ka saiñpyrkhat Niam Khasi lajong
Te, hangne ngin ïa sdang da kaba kynmaw kumne:
Ïa baroh kiei kiei, ka Lyngit ka Lyngor, ka Bymjukut, ka Pyrthei ka Sngi, u Bnai ki Khlur, ka Sahit ka Haw ka Haw, ki Jingim ki Jingthaw hi baroh, la sdang na “Ka Hok Ka Shikyntien”
Ka Hok ka ïeng skhem bad pura, ym don kyntien ban bteng, ne khate, ban ai rong ai rup, ne pynjngut ne pynthame.
Ka ïeng marwei, Jylluin.
Kane ka dei ka Jingshisha ba Nyngkong.
Ki khun U Hynñiewtrep ki wan longbriew manbriew sha sla pyrthei lyngba ka “Jingkieng Ksiar”, halor U Lum Sohpetbneng ba kyntang tam. Ngi im ha sla pyrthei ban “Kamai ïa Ka Hok” haka nongrim jinglong “Tip Briew Tip Blei”, ryngkat ka “Kheiñ Kur Kheiñ Kha”.
Kine ki lai mawbyrsiew hi ki dei kiei kiei kiba pruid dak bad prat lynti, kiba ïalam ïangi haka imsngi-imja, bad ha baroh ki liang kiba ngi ïa kynduh bad tyngkhuh haka jingim jongngi.
Ha kine ki por ba mynta ngi la dei ban kyrsiew biang ïaka jinglong “Tip Briew Tip Blei” ba shisha, bad ba manpura haka jingim jong ngi, ka jingim ba synlar bad ba shong nongrim haka jingmut jingpyrkhat ba khuid ba suba.
Halor ine i symboh jingpyrkhat bad haba ngi tih bniah bad ngam jylliew halade hi, ngi shem bad shai ka jingsngewthuh ba ka “Maïan Blei ka im ha ngi hi, iwei pa iwei bad ka tehsong ïa U Briew bad U Blei Trai Kynrad, Nongbuh Nongthaw, ha jrong bad ha Tbian.
Kane ka ïalam lynti bad btin ïangi ha baroh ki liang jongka jingim jong ngi, haka imlang sahlang, ka jingïadei para briew, bad ruh baroh ki jingim bad jingthaw, U Trai Kynrad ha kane ka pyrthei.
U Rangbah Jeebon Roy, u rishot ba radbah bad nongpyrsad mynsiem ïaka Seng Khasi ha ki por ba dang sdang iaka, u la sdang ruh ban thoh shaphang ka Niam Khasi, naduh u snem 1897 ter ter bad la pynmih nyngkong eh ïaka kot kaba la jer kyrteng:
‘Shaphang Uwei U Blei’ ha u snem 1900. U la thoh kumne:
“Ka niam ka dei ba ngin pyrkhat, ngin shakri, ngin ieid para jingthaw bad ïala U Nongthaw, bad ba ngin duwai rit ruh ïa U Blei naduh mynsiem, kata ka dei ka kam Tynrai, bad ka Niam ba shisha, bad ka Hok jong ngi. Kam long Niam ei ei ruh da kaba shu ïa lum ïa lang bun briew, ban ong ngi kita kita, kiba mane ïa uta uta. “Ka Niam ka long ka jingpynkyndit bad kyrsiew ïa ka Mynsiem napoh shadem bad u dohnud” ban kynmaw briew, shaphang U Blei, bad ki kam ba bha ba khraw jong U.
Ka Niam ka la don ryngkat bad u briew naduh ba dang kha ïa ki. Katba ki nang san nang rangbah, haka rynïeng bad ka jingpyrkhat, katta kan nang khraw; ka long syriem kum ka jingshai ba phi i, ba kam ju shai syndon, hynrei mian pa mian ka sa shai bha phar.
Kumba phi ïohi ïaka sngi myndang ka dang sdang mih, ka dei ban da ïaleh bad ka miet, nangta kan sa shai byrngut, bad dum lyoh dum umjer, . Hynrei ynda ka kiew joit halor jrong, hangta baroh ki jingdum, ki lyoh, ki umjer, ki duh shi syndon……
Ka Pyrthei baroh shiliang hi ka peit mat pher.”
Ki Khasi ki ngeit ba ka Niam ka Rukom, ka nguh Blei ka dem Blei bad baroh la pynkhamti da U Blei Trai Kynrad, naduh ba dang lung ka Sngi U Bnai.
Ka jingim “Tip Briew Tip Blei” bad ban “Kamai ïaka Hok” ka wanlam ïaka jingim ba palei mynsiem, ba shongsuk shong saiñ bad kaba kongsan tam hi “Ka jingim kaba shong Blei”.
U Blei Trai Kynrad u don lang bad ngi ki khunbynriew, ha baroh ki por, ha kylleng sawdong, haka kmen ka sngewbha, ka sngewsih sngewdiaw, shitom shipa, u don lang ha ka jingim kaba tei halor “Ki Mawkhrum ka Tip Briew Tip Blei”.
U Rangbah Sib Charan Roy Jaid Dkhar, u ong kumne ha ka kot bala pynmih ha u snem 1919, Ka Niam Ki Khasi:
“Namar ba U Blei U long uba dap lut shisha, ka jrong ka tbian. U don hapoh bad halor ki met jong ngi ruh. Na kata ka daw ngi ki Khasi ngi ju duwai ïa U Blei hala poh mynsiem ruh, wat haba ïaid ba ïeng, bad na kane ka daw ngi tip ba, “U Blei U don hi hapoh jong ngi, bad ba ngi, don ha U”.
Ka “ Jingkieng Ksiar “ u Lum Sohpetbneng ka lah dkut bad ngim ïohi shuh hynrei “Ka im ha ka Mynsiem Ksiar” jong ngi, iwei pa iwei.
Te mynta ka sngi to ngin ïa kynmaw burom bad pyrto ïaka nam jongki 16 ki nongseng jongka Seng Khasi, bad ruh ïa baroh kiba la noh u synñiang u bynhei ïaka Seng. Ngi dei ban kynmaw ba dei naka, jingstad, jingshemphang, bad jingïohi jngai jong ki, la neh la sah haduh kine ki sngi “Ka Rukom Im, Rukom Nguh, Rukom Dem Blei, Trai Kynrad U Khasi” bad ngi dei ban ïeng skhem bad ïaid halor ki dienjat jong ki, pateng la pateng.
Kane ka jingneh bad jingsah haduh mynta mynne ki sngi, ki er iwbih ba suhsieng jong ka mynnor, kadei kaei kaba kordor haduh katta katta, bad kaba ngi dei ban tyngkai, ri bad sumar, namar ka long mynta, uta.
“ U Mawlynnai ba kynsai tam jong ka Jaidbynriew”
Khublei Shibun.

Rangbah Prabhat D Sawyan: Grown up in Khasi traditions in his ancestral home at Umsohsun built by his great grandfather U Jeebon Roy in the late 1800s, he has a profound knowledge of the Khasi traditions

The greater Khasi Pnar people who jointly are called U Hynñiewtrep, believe firmly that as humans we descended from the celestial abode called Ka Sorkep, the realm of the Divine through a Golden Bridge of Sacred Vines encircling a Giant Tree a combination of which is called “Tangnub Tangjri”, straddling the Heavens and the Earth, atop the most sacred hill, U Lum Sohpetbneng or Navel of the Heavens.
“Way of Life and Worship” which has three fundamental tenets sometimes referred as Ki Lai Mawbyrsiew or Three Hearth Stones. First is the state of Being, “Tip Briew Tip Blei” , followed by social governance and practice of “Tip Kur Tip Kha” or Knowledge of the lineage with social interactions and finally “Kamai ïa ka Hok” or “Pursuit of Truth” a raison detre or life’s pursuit. Author attempts to open the door to the Universe of this limitless and precious, philosophical treasure, of “Tip Briew Tip Blei” in a few words for all to ponder and ruminate.

Back to Spring 2022