U Santanu u dei u nongsynshar ka Hima barim tam bad ka Hastinapura ka dei ka nongbah. (Hastinapura- kumba ka long mynta pat, kane ka don ha ka jylla Uttar Pradesh kumba 2 km na shatei lam mihngi na Delhi). Ha kawei ka sngi katba u dang leit beh mrad, u ïohi ïa kawei ka thei samla hajan ka wah bad hangta hangta hi u ïapmat noh ïa ka. Ynda u la pynithuh ïalade, u la kylli, “Phin long ka tnga jong nga?” Ka ruh ba ka ïapmat kumjuh ïa u ka la ong, “Hooid. Hynrei kynmaw ïa kaei ba ngan ong mynta. Ynda nga la ïa poikha bad phi nga dei ban ïoh leh katba mon katba nga kwah. Phim dei ban mushlia ïa kaei ba ngan sa leh. Ngan long ka tnga jong phi katba phi dang bat ïa kine ki kyndon.” U Santanu ruh u la kular ban bat ïa kine ki kyndon. Bad ki sa ïashong kurim. Ynda la poi ka ïa, ki la ïoh khun bad tang shu la lah ieng, ka la sbim ïa ita i khyllung bad bret sha ka wah. Kane ak la pynkyndit lyngngoh bad pynkulmar ïa u Santanu uba shu sngap la ka sngap. Ka long kumjuh ïa wei pat i khyllung bad kumta shi kumta ka leit bret bad wan phai sha iing syiem da ka jingrkhie bad jinghun. U tnga jong ka te um shym la nud kylli namar u tieng ïoh u duh ïa ka ba ka long da shisha ka tnga kaba u hun. Ynda la kha ïa i khun ba phra ka la khreh ban leit biang, u pat u bud sia bad ynda um lah shah shuh, u dumok “Ka kam shyrkhei aiu kane phi ju leh. Sangeh seh!” Da kaba jaijai ka la jubab, “To, ngan ieh ïa ine I khyllung. Tangba ka por ban ïakhlad ka la poi.” “To ïathuh te balei, ïathuh shua ba phin leit.” Hangta ka la batai kumne, “Sa tip ïa nga kum ka Ganga, ka blei kane ka wah. Nga la wan shim ka dur briew ban kha ïa kine ki phra ngut kumba la thoh lypa. Nga la ïa poikha bad phi namar tang maphi uba lah ban pynmih khun. Ki khyllung ki dei ki phra ngut ki Vasu. (Ki phra ngut ki blei kiba ïa synran ïa u Indra). Ha ka jingim ba mynwei jong ki, ki la tuh ïa ka Nandini ka masi ba kyntang u stad Vasishta bad la tim da kaba pynkha ha pyrthei. Ynda la ïa kyrpad (appeal) la shah ïa ki hynniew ngut ba ki lah ban iehnoh ïa ka kynja met ba kynja doh ha pyrthei tang shu kha ban ïoh leit sha bneng. Hynrei ïa uba phra na ki u ba la pyndep ïa ki jingkwah ka tnga jong u kat haduh ban da leit tuh ïa ka masi- une uba nga bat mynta un sa nang sah ha pyrthei kum u briew u ban sa pyndep ïa ki kam khraw, hynrei uba la thoh ba u dei ban im ka jingim sotti. Ngan ïalam lang ïa une u khyllung bad nga bad ngan phah hadien pat.” Katba un dep ban kylli da ka jingkyndit, “Lano, hangno, shano?” Ka lah da jar jar shapoh wah. Hadien shisnem, ha kajuh ka jaka u syiem u la ïa kynduh ïa ka Ganga ha kajuh ka jaka bad ka sa ai ïa uta u khyllung uba mynta u la san la samla. “Nga la sumar bha ïa u, mynta u lah ban leit bad phi. La ai kyrteng u u Devavratha. U la pynjanai ïalade ha ka Vedas hapoh ka jinghikai u stad Vasishta hi. Une un sa long u khla ka wait uba tbit ha kaba pyndonkam ïa ki astra. (Ki tiar ïaleh ba la pyndonkam da ki bor maian). U don ka bor jabieng bad bor mynsiem ba phylla. Khie leit ïalam ïa u sha ïing,” ka noh artad pum sha um. U Syiem Santanu u la lyngngoh jlang shiphang, hynrei u la kmen pat bad ïalam sha la ïing Syiem ban kyntiew ïa u kum u nongmih bujli jong u. Saw snem hadien, u Syiem Santanu katba u dang leit beh mrad bad beh thong ïa ka skei, u la ïohi ïa ka thei bhabriew hangta ha khlaw.Tang ïohi ïa ka, u la thrang hir hir ban ïapoi kha bad ka. “Phi dei kaei. Balei phi don hangne?” u la kwah tip. “Nga dei ka khun u nongtong dohkha. Nga, ju ïarap ïa i Pa, ban pynpoi ïa ki nongleit riewblei shatei sha shiliang wah.” U Syiem khlem pyntud, u la leit sha u kpa ban pan ïathoh. U kpa ruh U la kohnguh pynkloi, tang lada u khun ba nyngkong ban kha u dei ban long u nongmih bujli jong phi,” u la dawa. U Syiem te um lah ban kohnguh ïa kane ka jingdawa bad u wan phai sha la ïing Syiem u briew u ba duh jingkyrmen. Ha ki sngi ba bud nangtai u khun Syiem Devavratha u ïohi ïa ka jingbymsuk u kpa u la kylli noh, “Kaei sha Pa kaba pynshitom jingmut ïa phi?” U Syiem u la ong, “Nga khuslai ïa ka ban wan, kumno kan long kane ka jait jong ngi, namar phi long u khun marwei. Lada jia eiei ïaphi, ka thymei jong ngi ka la leit. Ka jingthoh ka ong ba ban don tang uwei u khun, ka long kumba ym don khun eiei. Wat la phi phi don, phi bun kam ha ka ïaleh thma bad phin sa long u khla ka wait. Hynrei phi tip kumno ki khla ka wait ki kut.” U khun Syiem u la jngan hi tiaw ban ïohsngew ïa kita ki ktien bad u la leit ïa syllok ban ïoh buit na ki myntri kiba la tip ïa ka daw. Ki la batai ba u kpa jong u u kwah ban ïapoikha bad ka khun u nongtong dohkha, hynrei um shym lah ban pdiang ïa ka jingdawa u kpa ka khynnah. Kumta hi u khun u la leit sha ka trep kata ka khynnah bad u sa kular ba ki khun kata ka khynnah kin sa long nongmih bujli u Syiem. Hynrei, u nongtong dohkha uba la ïohi jngai u kwah ban ïa sngewthuh shai, “Hynrei mano ban mih bujli ïa u ksiew jong nga?” u Devavratha u la ong, “Wa, ki khun jong u hi kein. Phi tieng that ba nga ïoh ïapoikha bad ba ki khun jong nga kin ïaleh ban ïoh ïa ka khet. Hynrei nga kular ba ngan im bad ïap kum u rang sotti. Kane ka jingsmai baskhem jong nga,” U nongtong dohkha u la kmen. Naduh kata ka por, ïa u Devavratha la sin u Bhisma- kaba mut ka jingsmai baskhem. Hangla u la ona ïa kata ka briew, “Ia noh kein, kiew ha ka kali ïapom jong nga. Naduh mynta ka sngi phi dei ka kmie jong nga.” Ka Satyavathi- ka kyrteng kane ka tnga ba ar U Syiem – ka la kha arngut ki khun shynrang U Chitrangada bad U Vichitravirya, U Chitrangada ynda la dei kapor, u la mih bujli ïa u Santanu. Hynrei u la shah pyniap ha ka thma pyrshah u Syiem ka Gandharva. La pynkiew khet ïa u Vichitravirya uba dang rit ha kata ka por bad u Bhisma pat kum u Syiem nongrap pateng {regent) da ka jingkyrpad ka Satyavathi hi. U Bhisma ba u tieng ïoh ka jait kan duh noh u la shu swar bad ap tang ïa ka por ba biang na ka bynta ban pynpoikha ïa u Vichitravirya. Ha ka ïa kaba biang, u Syiem ka Kasi u la pynbna ka Swayamwara – (ka por ba ki kynthei ki jied ïa ki shynrang ban long ki tnga jong ki) na ka bynta ki laingut ki khun kynthei jong u, kiba kytieng ka Amba, Ambika bad Ambalika. Ha kata ka sngi ba la ïalum lut ki paidbah bad ki khun Syiem kylleng, u Bhisma snodet syndet u pyrta, “Kat kum ka jingbatai ki tymmen ki san don bun jait ki rukom ban jied ïa ki thei samla. Hynrei kaba kham donburom eh ka long ban rah da ka bor ïa ka theisamla napdeng kat une u paid bashlur ba ïalum hangne!” Tang mar ïa dep ong ïa kine u rah ïa baroh lai ngut ki thei samla, u pynshong ïa ki ha ka kali ïapom bad pynswut noh ïa ka kali nangta. Kane ka jia tang shiphang haba u paidbah um pat sngewthuh ïa ka bang ka buid. Ki khun syiem ba ïa don hangta bad u kpa ki thei samla ki la ïa beh wut wut bad ïaleh. U Bhisma ruh um riej u ïaleh bad ki bad poi tiap ha Hastinapura bad kita ki thei samla na ka bynta u Vichitravirya. Hynrei ynda poi ka sngi ïathoh, kaba nyngkong eh ka Amba ka ong, “Nga te ngam lah ban shongkurim bad u para jongphi namar nga la ïapmat bad u Syiem ka Salwa bad ngam treh ïano ïano ruh.” U Bhisma u mynjur ïa kane ka jingjied jong ka bad phah noh ïa ka sha Salwa. La pyniathoh ïa ka Ambika bad u Vichitravirya bad ki ïashong suk haduh 7 snem hadien kata u sa ïoh ka jingpang ba shyrkhei bad u ïap khlem khun. La ong ba ka Salwa kam treh pdiang shuh ïa ka Amba. Ka Amba ka la leit phai biang sha u Bhisma bad ka tyrwa ïalade ha u. Hynrei namar ba u kular ban shong samla sah, u phah biang ïa ka sha Salwa, hynrei ka shah kyntait biang bad kumta shi kumta. Ka mba ynda ka la jlep hi thui ïa kane ka jingleh, ka kynnoh beit ïa u Bhisma na ka bynta kita ki jingshah lehbein bad jingshah leh poh. Ha kaba khatduh haba ka jingleit jong ka kam seisoh shuh, ka la smai ban pyniap ïa u. Ka jingkylla jong ka kum u nongialehthma uba kyrteng Sikandi kan sa long ka jingkut u Bhisma hi ban sa ïohi ha ki sla kane ka kot. Ynda la jia kumne, ka Satyavathi ka la ïa said bad u Bhismna da kaba sdang, “Kat kane ka jingjia ha ka kur, kat kum ki jingshem bad jingbit hi, uno uno u lah ban nang pynbteng ïa ka thning kur lyngba kine ki tnga u para hi namar ki jingthoh (Shastra) ruh ki kubur ïa kane. Wat ai ba kine ki khynnah kin shu kut kum ki thei lyngki. Kane ka jait ka khong ka dei ban ïai bteng. Ka jingsngew u Bhisma ka la nang pyneh shuh shuh bad u sngew ka um lah poi ha ryndang, hynrei khlem riej u ong, “Hukum ïa nga ban leh ïa kaei kaei kawei pat. Hynrei ïa kane em, bad ngam lah ban pynkhein ïa ka smai ban shong samla sah.” Kane ka la pynduh jingkyrmen shuh shuh ïa ka Satyavathi. “Mano te,” ka la ong, “ban ai jingtyrwa ïa ki kpa ki kmie tymmen jongngi. Mano ban pyndep ka leh niam leh rukom ha ki sngi kynmaw ïap ïa ki? Pynim ïa ka jait ka khong jong ngi. Dei da ka jingleh bha jongphi mynta ba lah ban pynïoh ïa ka bynta ba halor ïa ki. Nga dei ka kmie jongphi. Phi dei ban ngeit ïa ka hukum jong nga. Pynmih ïa ki khun ki kti na kine ki arngut ki pyrsa kurim ba bhabriew jong nga. Phi dei ban kiew hi ïa ka khet Hastinapara ban synshar hi. Baroh ka shong haphi ban pynim ne pynjah ïa kane ka jait ka khong KURU,(kaba mut ïa ka Kanrava bad ki Pandava). Ka dei ka kamram jong phi ïa kane ka kur ka jait ka khong bad ïa kito kiba la leit noh. “Em, em, em” la pynbud u Bhisma, “Ngam lah te ban pynkhein ïa ka jingsmai jong nga wat lada phi hukum. To pyrkhat da kiwei pat ki lad.” Ka Satyavathi ka ïai ong, “Phi long uba kuman. Phim tip kan long ka jingtngen ïa kito ki arngut ki khynnah kiba mynta ki sngewsih palat tang bym ïoh khun.” U Bhisma u ïai ban, “shisien ba la smai ka long junom jingim. Dei ban pyrkhat da kiwei pat ki lad namar ka jingsmai ym lah ban pynkhein ne pynkylla.” Ynda ka la pyrkhat bha shipor, ka la wan jingmut bad ka leit biang sha u Bhisma. “Sngap shane, ngan ïathuh kane ka jingiathuhkhana ngam tip ka long ne em ba phin pyrkhat. Bun snem mynshuwa, nga ju kit ïa ki briew sha shiliang wah ha ka lieng. Ha kawei ka sngi, nga la king ïa uwei u kynja riewhok (Rishi) uba kyrteng u Purusar. Katba nga nang khawa ïa ka lieng, u la peit ïa nga da ka jingisynei bad u sdang pyrsia pynban ïa nga. Nga la khynniuh bad tieng. Nga la tieng, namar un tim ïa nga lada ngam pyndem ha ki jingkwah jong u, bad kumjuh ïa ka jingshla i Pa lada i tip ïa kata baroh. Nga la ïasaid bad kyrpad da kaba batai, “La kha ïa nga na ka dohkha, bad ka jingsma dohkha ka don sah bad nga.” “Nga tip ïa kata baroh,” u la ong pynban, “Kumno la pun ïaphi ha kpoh ka dohkha. U kpa jong phi u dei u kynja rngiew (supernatural) bad katba u nang her lyngba ka wah, u la kum pyllait ïa u symbai u ba la hap ha ka dohkha kaba dang tan lyer. Kumta la kha ïaphi bad u nongtong dohkha u la ri la sumar ïaphi. Ka jingsma dohkha ha phi ka dei na kane ka daw. Hynrei ngan sa beh bad pynjah noh.” Da ka bor jadu jong u u la pynjah noh ïa ka jingsma dohkha, bad ym tang katta, u la ai pynban da ka jingiwbih bymjukut shuh ïa nga. “Hooid, nga la kynmaw,” la ong u Bhisma, “I pa i ju ïathuhkhana hana ba dei ka jingiwbih ba wan naphi ba i la bud haduh ban da ïashem bad phi.” “Ban siew kylliang ïa ki jinglehbha uta u riewhok, nga la shah sngewbha ba un pyndonkam ïa ka met jong nga, tangba u da pynkah da u lyoh ïa ngi ban ym pynïohi ïano ïano ruh. Uta u riewhok u la ong, “Sa shong sa sah ha katei ka dewlynnong bad sa kha khyllung, bad yn sa pynsah ïa ka jinglong sotti jongphi. Hangta nga la kha ïa u Vyasa. Une u dei u stad bad u la kular ban wan ha kano kano ka por ba nga donkam. Tang da kaba shu pyrkhat, nga lah ban khot ïa u. Ha ka jingshisha u dei u khun nyngkong jongnga. Lada phi mynjur, ngan khot ïa u.” U Bhisma u la lyngngoh, hynrei u la ong, “Leh katba phi mon. Phi kham tip maphi.” Tang mar ïa pyrkhat, u Vyasa ula wan mih dngung. Ka Satyavathi ka sa batai ïa ki jingjia baroh bad kyrpad ïa u ban ïarap pynroi ïa ka jait lyngba kita ki pyrsa kurim. U la mynjur hynrei u la ong ba ki dei ban ap shisnem namar um pat long ban leh kumta ba u dang don ha ka samoi shah thngan bad Un ym long ban ïa kynduh kynthei kum ha kita ki por. Hynrei ka Satyavathi ka la pynbor ïa u Vyasa bad um don lad shuh da kumwei. “To pynkhreh ïa ki kynthei,” u la ong. “Ngan sa wan kumne.” Ka Satyavathi ka la hukum ïa ka pyrsa kurim banyngkong ka Ambika ba kan riam bad pynphuh pynphieng ïalade bad ban ap ha kamra thiah. Haba u Vyasa u la wan rung, ka Ambika ka la lyngngoh ban ïohi ïa ki jain. ka dur ka dar bad ka jinglehsih ba haduh ba ka Ambika ka shu khapbrip sah ki khmat katba ka dang ïoh lok bad u Vyasa. Hadien kane, u Vyasa u la pynbna ha ka Satyavathi, “Ka Ambika kan sa kha u khun bhabriew bad un sa synshar ïa ka Hima. Hynrei un sa long uba matlah namar ka Ambika ka la khapbrip ki khmat ha ka por ba seng ïa u.” Ka Satyavathi ka la sngewsih, hynrei ka la khroh biang ïa u ba kan ai pat da ka pyrsa ba-ar, ka Ambalika. Ka ruh ka la riam bad pynphuh pynphieng ïalade bad ap ha jingthiah tang mar ïa rung u Vyasa, ka la khaweit bad kylla dur pynban, bad ïoh lok bad u Vyasa da ka jingtieng bym banse. ïa kane, u Vyasa u ïathuh lypa kumjuh ha la ka kmie. “Ka Ambalika ruh kan sa ïoh khun u ban long uba shlur bad pawnam, hynrei un long uba blaid blaid.” Khlem salia, ka Satyavathi ka la khroh ïa ka Ambalika ban ailad sa shisien ba u Vyasa un lah ban wan biang ha ka sien balai. Ynda la dei ka por, ka Ambalika ka la pynriam pynbeit pynban ïa la ka jong ka shakri bad phah thiah bujli ha ka jaka jongka. Kane ka shakri ka la long kaba shlur bad ka theh lut ïalade bad u Vyasa u la hun bad kmen palat. U khun bakha na kane ka jingshongkha u la long uba biang nadong shadong. Ia u khun uba kha matlah la ai kyrteng u Dhritarashtra. Uba ar uba namar ba tieng eh ka kmie, la ai kyrteng u Pandu. Uto u khun balai ba la kha na ka shakri pat uba biang pura nadong shadong la ai kyrteng u Vidura uba ka jingstad, ka jingbishar bad jingshlur ha ka ktien bad ki kam u la long u briew uba pawkhmat bha ha ka jingiathuhkhana Mahabharata kaba ha ka jingshisha la sdang da kine ki laingut ki khun. La pynheh pynsan ïa u Dhritarashtra da u Bhisma hi, bad ynda u la heh la san, la pynbeit ruh ka tnga na ka bynta jong u da kawei ki khun syiem kaba na Gandhara kaba kyrteng Gandhari. Ka jingieit jong ka pat la u tnga bamatlah, ka long haduh ban teh ïa la ki khmat da ka jain ban ïa ryngkat pyrla. Kane pat kam ïarap ïa u Dhritarashtra uba dang snpew ba u la nang duh bor kat haduh ba u ai noh ïa ka bor synshar ha u para jong u u Pandu. Une u Pandu u don arngut ki tnga, ka Kunthi bad ka Madri. Ka jingkiew khet u Pandu la mynjur bad sngewtynnad da baroh. U la long uba shlur bad bahok. U la lah ban kyntiew rasong ïa ka burom ka jait Kuru da kaba pyndem ïa ki Hima ba marjan. Ynda la dep kine ki jingpyndem bad jingjop Hima, u la kwah ban leit shong jah thait hapdeng ki khlaw dieng sal kiba don ha kjat kt lum Makashang.. Ha kawei ka sngi katba u Pandu u dang leit beh mrad u la kum siat ïa ka skei kaba dang ïapoikha bad u skei samla. Kane ka skei ha ka jingshisha ka dei ka jingthaw ba kynja bneng, ka la tim ïa u Pandu, “Ka jingkut, jong me kan sa wan urlong ha ka khyllipmat ba men mut ban ïa thiah tnga bad ka tnga jong me.” Ban lait na kane, u Pandu, u la kiar maitang maitait na ka tnga jong u. U la khuslai shibun bad u la thmu ban kyntait noh ïa kane ka pyrthei na ka jingpyrkhat ba triem ba un sa iap khlem khun khlem kti.
(yn dang bteng)
Leslie Harding Pde was a a playwright, writer, translator, and humourist who wrote over 20 books and translated the “Bhagavad Gita,” “Ramayana,” “Mahabharat,” and “Upanishads” into Khasi. He also wrote the first Khasi sitcom, “Ki Kam U Bah Besbha,” which debuted on television as a TV serial. He served as the Meghalaya government commissioner and passed away on at the age of 79. He was best known for his portrayal of Bah Best-Bha. He was also one of the country’s oldest radio jockeys.
Streamlet Dkhar is a professor of Khasi Dept in NEHU Shillong. She has been the HOD of Khasi Dept twice i.e 2008-2011 and 2014-2017. She is an acclaimed writer and poet who writes both in Khasi and English. She represented the Khasi Literature in various conference in the country and abroad. She has received a number of awards. She coauthored the translation of the present work in the year 1988