Dr Bakhiamon Rynjah

Da I U khun khasi khara u long u briew uba tip bad uba shemphang shibun shaphang ka rukom sumar dawai kynbat naduh hyndai hynthai namar u im ha ka mariang bad u shongskul ruh ha ka, dei ka mariang kaba hikai bad ïarap ïa u ha ka jingim ba mana la ka sngi ha baroh ki liang. Kamariang ha u Khasi ka long ka Hospital kaba khraw nama ha ka don kyrhai ki dawai dashin kiba biang ki ban ïarap ïa u ban sumar ne pynkhiah ïa kino kino ki jingpang bad jingshitom ka met. Hynrei kum u briew uba tipbriew tip blei ka dawai ka ïaid ryngkat ryngkat bad ka nia. Ka jutang ba u da pan da tang ha u Nongbuh nongthaw ba un kyrshan bor na lyndet khnang ba kita ki dawai dashin kin trei kam.
Ngan ñiew khmat khyndiat halor ki dawai kynbat ba kham pyndonkam kynrei hapdeng u khun khasi khara kat na kaba nga lum jingtip na kylleng ka bri u hynñiewtrep bad na kiwei pat ki ri ruh kumjuh kumne harum:

  1. Shynrai im – La ju pyndonkam haba jyrhoh da kaba shet pynthnam shi pela ka dud, 2 ne 3 lyngkniap stang u shynrai im bad shiteng pela ka ngap mynstep bad mynmiet . Da kaba leh kumta kan ïarap ruh ïa ka jingïohthiah bha mynmiet.
    Haba pang ñiang tyrsim la ju tylliat 2 inshi u shynrai im bad khleh lang shiteng shamoit duna ka ngap sa sop na ka tyrsim ba pang.
    Ha basuh bad at pdu ka kpoh la ju dung shi inshi u shynrai im sa khleh lang ka um bad ka dpei khyndiat hadien sa pyndih ïa u nongpang ban pynjah ïa ka jingsuh, jingkynroi prie bad at pdu ka kpoh.
  2. Sohkwit ne Sohpura – La ju khot sohpura namar une u soh u pura nadong shadong khlem lehnohei tang khyndiat ruh naduh snep haduh shyieng bad soh ruh. Ïa u snep ba nalor
    la ju shet ne phon ha um ban sum ban lait na ka jingsma syep ka met, ïa ka syrtap ba ar ba la khot jalieh la ju pyndonkam ban shet jingtah lah ban shet kylla bad u dai ne dohkha ym tang ba u shngiam hynrei u ïarap ruh ïa ka kpoh. Ïa u shyieng la u pyndonkam ban dih haba suh ne kynroi prie da kaba tylliat ne dung sa khleh bad ka um. Katba ïa um ba pynmih na u soh la ju pyndonkam ha kaba ban pynsleh ne kyllan ïa kiba don jingshit ha ka met haba baïong khlieh da kaba khleh lang ka umsying bad umphniang bam.
  3. Sla Phankaro ne phan thiang – La ju pyndonkam ïa kiba duna snam bad eh kpoh ne eit dang da kaba dih da ka um ba la phon shiteng pela hadien ba dep bamja step bad ja miet.
  4. Langtana ne Bat Japan – Ïa une u jait kynbat lah ban shem kynrei kylleng ka ri Khasi bad Jaiñtia la ju pyndonkam na ka bynta kiba pang kpoh khamtam ka pynhiar bad suhot ban dih ïa u hap ban shu dung ne tylliat saw sla ki langtana shynrang bad san sla ki langtana kynthei. Ki angtana shynrang ki kham jrong lynshir wan dur itynnad ki sla katba ki kynthei k kham pyllun ba ïar. Nalor kata la ju pyndonkam ruh ban sop haba mong bad mynsaw da kaba dung ne tylliat bad sop na ka jaka ba mynsaw, haba ur ba hap bad kum ot ne kum pom. U kham khlaiñ bad kham donbor ban set snam palat ban ïa ka Aiodin.
  5. Pathi/Tympew – La ju pyndonkam da kaba shu phon ne tylliat ban pyndih ïa kiba pang shini, dih ar shamoit heh arsien hadien ba la dep bam. Wat haba pyndap ka kpoh ruh haba shah sabuit la ju syrpud lai sien laiwait na kamon sha kadiang na kpoh hadien kata ki kynphui lsien bad sa thang ha ding bad tep dpei lai dong. Haba dei ki shim shi sla u tympew, shiteng shamoit u dpei, shikhmut shamoit u shynrai bad shiteng pela ka um tang shiphang ka jingsuh kan hiar.
  6. Ka Pashor Kait /siar kait(Banana flower) – La ju pyndonkam haba suhot bad suh jyndong da kaba phon bad dih ïa ka um kan ïarap shibun ïa ka leit khyndew bad leit pynjhieh.
  7. Ka Tham phud wah ( fresh water crab)- La ju pyndonkam na ka bynta ka jyrhoh bad sahiaw da kaba sdieh shroiñ malu mala sa bam.
  8. Ñiangkalaw(Cockroach)– La ju pyndonkam ban suma ïa kiba jyrhoh rkhiang bad sahiaw da kaba bam im, sdieh ne shut hang ha rnga ding.
  9. Ka um ngap (Honey) – Ka um ngap ka long ka jingbam ba bang, bathiang bad ba sngiam shibun. La ju pyndonkam ha kiba bun ki bynta bad ai jingkoit jingkhiah ïa ka met u briew. Ïa kiba jem shyieng la ju ai ba kin bam da kaba tah lang bad ka shriew. Ka ïarap shibun na ka bynta ki khynnah bad ki tymmen ban pynbiang ïa ka jingdonkam ka met jong ki.
    Haba ur hap ne takhuh la ju bthah da ki longshuwa ban tah kloi lan da ka ngap ban lait na ka jngem snam ban lang snam.
  10. Kubi(Cabbage) – U kubi u dei uwei na ki jait hjur ba ngi ju ïabam paidbah, u dei u jhur u ba bang bad ïarap ban tei ïa kiba bun ki dkhot met khamtam ïa u klongsnam, namar u ïarap ban pynkhuid ïa ka snam haka met u briew. Ym tang katta hynrei la pyndonkam ruh ban sop ban spaiñ haba ktha ki mat ki pung da kaba kyllan shwa ka umphniang bam ba la khleh bad ka kynja Vicks ne Amrutanjan na ka jaka ba ktha, hadien kata sa sop da u kubi bad teh sbak da ka jaiñ bad ieh baroh shimiet sa law haduh mynstep. U ïarap shibun ban pynjah ïa ka jingktha bad pynpra ïa ka nam sniew ba don hapoh.
  11. U kajor(Carrot) – U dei uwei na ki jait jhur ba ïarap bha ha kaba pynkhuid ïa ka snam, ka um ba mih na u kajor ka ïarap ban pynkhlaiñ ïa ka nierbah khnang ban pynbiang ïa ka um kaba don ha ki snier. Ka ïarap ruh na ka bynbta ban pynkhlaiñ ïa ki thied khmat bad pynum ïa ka sniehdoh. Kaba bam im ïa u ka pynbha ïa ki bniat, ïarap na ka jingeh kpoh, jingphler ki snier bad jingsuh. Kaba phon syrwa ïa une u jhur ka ïada na ka jingpang prie bad pynhiar.
    Don bun kiwei pat ki jhur, ki soh, ki sla dieng , ka khyndew bad ki khleiñba la pyndonkam ha kaba sumar ïa kiba bunjait ki jingpang. Namar u khun Khasi khara u long uba ieit ïa ka mariang ma ka ka kylla long ka Library bad ka Hospital na ka bynta jong u ha man la ki khep ka jingdonkam u phai sha ka mariang bad u ïoh kyrhai ki dawai dashin ban sumar ban pynkhiah ïa ki jingpang ba bunjait bun rukom.

Dr Bakhiamon Rynjah is an eminent Author, who writes in Khasi as well as English. She Heads the Khasi Department of Umshyrpi College. She started taking interest in herbs and indigenous medicine from a very early age. Apart from teaching and writing she shares her knowledge in traditional home remedies among her acquaintances.

Back to Autumn 2022