Bah Sumar Sing Sawian

Photo by Stoper W. Tangsong

Kane ka Ri Hynñiew trep, ka la don naduh ka hyndai ka kulong, shapoh ka duriaw bah. Hynrei suki suki, ka duriaw ka la nang kynriah noh, sha thain shathei jong ka Bay of Bengal. Kunta ka trai duriaw ka la nang kiew, ban pynlong ia ka khyndew. Ki lum ki wah, ki them, ki madan jyrngam kiba iar. Ki them kiba jylliew bha ha ki thain Sohra bad Mawsynram, ki la pynlong ia ka Ri Hynñiewtrep, kaba jur tam u slap hapoh pyrthei baroh kawei. Ki don ki mawsiang, ki mawlong ki mawteh, kiba ka rta ka jong ki, ka long kumba 700 million snem. Dei ba ha kine ki ri, ba don ki ekjokor, ki mrad kiba heh kiba iaid lyngba ki Ri shadud ki bynta shathei jong ka dew bah Asia. Hynrei kine ki mrad ekjokor, suki suki, ki la duh la dam. Hynrei ki lum ki wah, ki riat ki ram ki la sah hi kumjuh, kumta ki juh long naduh ki por hyndai hynthai. Ka Ri Hynñiewtrep ka long kaba bun bah ki jingthung ki jingtep, kata ki dieng ki siej, ki phlang ki kynbat, kiba don hapdeng jong kine, kiba niar ban ioh sha kiwei kiwei pat ki bynta jong ka pyrthei.
Kiba bun ki riew stad ki la wan kiew sha kane ka Ri, ban lap ia ki jingphylla bad lum ia ki jingntip jong ka Mei Mariang Ka Mei Ramew. U Lum uba jrong tam ha kane ka Ri Hynñiewtrep u dei u Lum Shyllong, uba ka kynjang ka jong u, ka long 1965 meter. Ha kajuh ka por u dei u lum ba khein kyntang, uba don ki khana pateng, kiba ia dei bad ka niam ka rukom tynrai, bad ruh ka shynshar khadar jong ki it ki hima, ki raij, ki muluk ki elaka jong kane ka Ri.
Dang Shen, ka tnad ka sorkar Kmie kaba peit ia ka Jing longn jong ki lum ki wah, ki mar poh khyndew bad Ki mawsiang ki mawtah, ki mawteh, kata ka Geological survey of India, ba une u lum Shyllong uba jrong tam hapoh ka Ri, u la don naduh ka 500 million bad 2.6 Killon snem. Kine ki riewstad, ki la lap ruh ia ki mawsiang kiba la rim tam, kiba la tip kum ki Genesis, ki don ha ki thaiñ Ri Bhoi, ha ki rud surok jong ka Guwahati-Shillong. La Kdew ba ka dei ban long ka jingkitkhlieh khamtam ki Dorbar jong ki shnong ki thaw, ki raij ki muluk, ki hima sima, ban nym pynjot pathar ia ka mariang, hynrei ban ialeh katba lah ban pynneh pynsah ia kane ka spah bah jong ka mariang. Ka sorkar jylla ruh ka dei ban ling kaba kitkhlieh kitkhia ban pynneh pynsah ia kane ka spah bah jong ka mariang. Ka donkam ruh ba baroh kine ki bor synshar jong ki dorbar kiba pher bap her, ha ryngkat bad dewiong, u mawshun bad kiwei kiwei.
Kane ka jingling kyrpang jong ka Ri Hynñiewtrep, hapoh ka jylla Meghalaya, ka la pynkhih jingmut shibun ia ki riewstad riewnang ha kane ka phang ban wan shim bynta ha ka Dorbar Bah jong ka jinlong ka khyndew ka shyiap, ki mar poh khyndew, ha ka International Geological Congress, ka ban long ha India, ha ka snem 2020, kaban wan. Kane ka Dorbar ba shi tyllup ka pyrthei, kan nang pynshai shuh shuh, ia kiei kiei kiba don hapoh kane ka jylla, khamtam hapoh ka Ri Hynñiewtrep Hynñiewskum.
Haba phai biang sha u Lum Shyllong, uba la kot sha ka 500 millian snem, ka da don ka jinglehniam lehrukom haduh mynta kine ki sngi, uba ieng na ka bynta U Blei Nongbuh Nongthaw, ha ka kyrteng kum U Blei Shyllong, jong ka Hima Shyllong. Haba la sengi a ka Hima Shyllong ha ka snem 1496 A.D., ka la long hapoh ka syrngiew, ka rngiew jong u Lum Shyllong ha ka nam bad ka kyrteng ka jong u. Ba ka dei hapoh ka syntai jong une u Lum, ki khana pateng, ba la mih bad shylluit halor ka longsyiem mansyiem. Kumno ba napoh ka Krem Marai jong une u Lum, ba la wanmih ka Pah Syntiew, ha kaba U Bakhraw Mylliemngap, U la khroh la pah ia kane ka Pah Syntiew, da u ‘tiew Jalyngkteng, – ‘Tiew Stem Pathaw’.
Ka Pah Syntiew ka la long namar kata ka Syiem Sad ba nyngkong eh jong ka Hima Shyllong. Ka la ioh ia ki khun ki kti, ia kiba la pynkup ha ki ia ka synshar ka khadar jong ka Hima. Ka Pah Syntiew, kam shym la sah ne shong duh hapoh ka Hima, hynrei ka la leit phai kylla na ka jaka kaba ka la wan. Kane ka long ka thymmei jong ka Long-kur ka Long-kha u khun Khasi Hynñiewtrep, kumba ka la long ruh ia ka Hima Sutnga, ba la tip hadien kum kia Hima Jaintia, ba ka Iawbei Li Dohkha, ka la leit phai pat sha Thwei Khyrwi, hadien ba ki khun jong ka, ki la shimti ia ka shynshar khadar.
Ia ka Pah Syntiew bad Li Dohkha, ym lah satia ban pdiang ba ki long ki khasi. Hynrei la pdiang ia ki khun jong ki, kat kum ka tang jait tang rukom, kaba la neh haduh mynta jong u khun Khasi Khara. Kumta uno uno uba ioh ia ka kurim bym dei Khasi ne Pnar, la tang jait tang kur ia ki khun jong ki kti, ym ia ka kmie. Dein ha kane ka liang bad bynta ba sa nang roi ki kur ki jait jong u khun Hynñiewtrep Hynñiewskum, ba kum ka jaitbynriew ruh ka la nang roi nang par, ba la nang kha shuh shuh ia ki long jait ki longkur parum pareh, na kine ki Jait Dkhar.
Kine namar kata ki long ki khanatang, ki thied ki phniang jong ka tynrai, tyllong, thymmei jong ka jait bynriew.
Bah Sumar Sing Sawian: Veteran journalist and well-known Khasi writer. Recipient of U Tirot Sing Award for Art and Literature. Author of several books including Golden vine of Ri Hynñiewtrep : the Khasi heritage, etc.

Back to Spring 2021