Ka Shad ainguh ne Ka Shad Suk Mynsiem ka la don naduh ki por barim bajah ha kylleng ka Ri Khasi, ka briew hynňiewtrep ha man la ki shnong bad ki dong bad ki Raid. Ka jingsdang jong kane ka shad ainguh ka dei naduh ba la roi la iar u khunbynriew la roi ka longkur longjait, ka longkha longman. Ha u Khasi ka shad ainguh ka dei ka bynta jong ka niam ka rukom bad ka riti ka dustur.
Ha kiba bun ki rukom leh niam u Khasi, ka shad ka dei ban don ryngkat khnang ban ainguh ïa U Blei Nongthaw ïa ki jingkyrkhu ba U la theh. Lah ban ong ba kawei na kita ki jingsdang ka shad ainguh kadei na ka shad Nguh Meikha Nguh Pakha. Ha kane ka lehniam, ki khun kha ki ju leit nguh meikha pakha haba don ka phur ka siang ïa ki meikha ne pakha jongki. Ki khunkha katba don ki kpoh ki ju wanlam la ki nongshad kynthei bad shynrang ryngkat ka ksing ka nakra ban pynpaw ïa ka jingsngewnguh, sngewieid bad sngewburom ïa la ki meikha ki pakha bad khamtam eh ïa U Nongthaw, Nongbuh, u Nongpynlong uba la ai ïa ka longbynbriew manbynriew bad ka longkur ka longkha. Dei lyngba ki Meikha Pakha la ïa roi ïa ïar ki khunkha khunlong.
Hadien hadien kum ka shad ainguh la ju pynlong ha ka por pyrem haba ki dieng ki seij, ki jingthung jingtep ki la sdang ban khielung. Ha kum kane ka por u khun Khasi u sngewdei ba kane ka dei ka por kaba biang ban ai ka nguh ka dem ïala u Nongthaw, Nongbuh, u Nongpynlong ha ka rukom ba shongkun ryngkat ka shad ka kmen ka risa ka kynhoi.
Kumno la ioh ïa ka kyrteng Shad Suk Mynsiem?
Haba ki bor kiba nabar ha ka jingsynshar ki dohlieh ki la sdang ban tuklar bad khura ïa ka jinglong tynrai u Khasi, ki 16 ngut ki rangbah Khasi kiba don ka jingsngewkhia bad jingkitkhlieh ïa ka jaitbynriew ki la seng ïa ka Seng Khasi ha ka 23 tarik u Naiweng 1899, ban pynneh pynsah ïala ka Jingngeit niam tynrai, ka riti ka dustur bad ïa ka hok longbriew kum ka jait bynriew ba kyrpang. Kumba ka shad ka kmen ka dei kawei na ki bynta ka niam bad ka riti dustur ban pynneh pynsah, kumta ka Seng Khasi ka la rai ban pynlong ïa ka shad ainguh ha Mawkhar. Haduh u snem 1910 ka Seng Khasi ka ju pynlong ïa ka shad ainguh ha Mawkhar. La ju khot ruh ïa kane ka shad da ka Shad Shira, namar la ju ai sha saw bad shira ïa ki nongwan shim bynta. Ha u snem 1910, ka Seng Khasi ka la pynbna ba dei ban don noh ka shad ai nguh ne shad Khasi man la u snem bad namar ka jing khapngiah ha Mawkhar, ka Seng ka la sngewdei ban rah noh ïa kane ka sha madan Weiking, bad ka la long ba kylluid. Ka Shad ai nguh ba nyngkong eh ha madan Weiking ka la long ha ka 14 bad 15 tarik u Ïaiong 1911. Ha u snem 1912 ka Jylli Pyrkhat Kam ka seng Khasi ka la sngew dei bad rai ba dei ban tip noh ïa ka ne ka shad ainguh da ka Shad Suk Mynsiem kaba thew ïa ka jingsuk bad jingpalei jingmut da ka mon ba bha ba kmen bad ba sngewbha. Ïa kane ka Shad suk Mynsiem ha sor Shillong la ju ïa khot ruh kum ka Shad Weiking namar la pynlong ha Madan Weiking kaba don harud ka wah ba khot Weiking jong ka Wahumkhrah. Ha ki por mynta ka Shad Suk Mynsiem ha madan Weiking la pynlong laisngi lynter.
Ha kane ka shad ki nongshad kynthei kidei ban long tang ki samla Thei Sotti, bad ki shad hapdeng ka lympung da ka ba pyndem ïa ki khmat shapoh ban pynpaw ïa ka jingpyndem ïalade ha ki rangbah da ka akor bad ka burom. Ki kyrshah ka dhara rusom, ryngkat ka jaiñ pien, ka pangsngiat ryngkat ka lasubon, u shanryndang, ki paila, u tabah, ki kpieng ksiar, ki kynjri rupa, ka mahu, ki taj bad ka syngkha ba la shna da ka ksiar.
Ki Shyngrang pat ki shad tawiar narud narud sawdong ka lympung ha la ka jaiñboh, ka jymphong bad ka spong ryngkat u thuïa, ki kieng, ki ryngkap khnam, ka waitshad bad u symphiah ha kti, ki kynhoi ki phawar ha ka jingsawa, ka bom, ka ksing bad tangmuri.
Ka Shad suk mynsiem ka wanrah ïa ka hyndai longbriew u Khasi sha ka mynta. Ka pynkynmaw ba ki shynrang kiba dei ki khatarbor ki nongker nongda ïa ka burom ka ijot ki kynthei, ki dei ki nongshynshar nongkorbar ïa ka ïing ka sem, ka shnong ka thaw bad ïa ka it ka hima.
Ki kynthei pat kidei ki nongri nongsumar ïa ki khun ki kti, ka ïing ka sem ka burom ka ijot, ka spah ka phew bad ka nongpynbiang ïa ka niam ka rukom, kim lah ban korbar palat na ka Rympei Ïing.
Ha ka sngi nohkjat ki nongshad ki ïawan bad la ka riam ka beit bad ki ïeng ha khmat ka ing Seng Khasi da kaba phai shaphang surok bad da kaba pyndem la ka wait bad u symphiah. Ki dkhot ka seng, kynthei bad shynrang ki ker baroh arliang jongki. Ki rangbah seng, ryngkat u nongduwai ki ïeng pyrshah ïa ki nongshad. Ki nongtem ryngkat ki nongrah lama ki ïeng sha ka liang ka diang ki rangbah. Haba la biang ka ïeng, u nongduwai u nguh lai sien bad u sa duwai, ynda la dep u sa nguh biang lai sien bad ki paidbah ki pynbud lang. Haba la dep kynhoi lai sien, ki hiar sha lympung Weiking. Hangne ruh ka don ka duwai ka phirat ka nguh ka dem, nangta ka jingpynher ïa ka lama seng da uwei na ki rangbah ne nongkitkam seng. Bad ha ka sngi khatduh ïa kane ka lama la pynhiar da uwei na ki riewtymmen jong ka seng kata ynda la dep ka nguh ka dem ka kyrkhu ka kyrdoh. Baroh lai sngi man ba hiar sha lympung Weiking na ïing seng bad na lympung Weiking sha ìing seng ka don ka Shad wait lynti lynti.
Don hynriew jait ki jait jingshad ha madan Weiking kata ka shad Nalai, ka shad Dum Dum, ka shad Klang bad ka shad Padiah ha kaba kynthei bad shynrang ki shim bynta lang. Haka Mastieh ki shad tang ki shynrang. Ka Shad Wait pat kadei ha ka Ksing Lynti ha ka por ba mih na Ïeng Seng sha lympung Weiking bad ha ka por ba wanphai na lympung sha Ïing Seng kane ruh ki nongshad dei tang ki shynrang.
Ban pynkut ngan pule ïa ka jingrwai ba la thoh da i riew tymmen i Jun Sing Lyngdoh :
Burom ka ri kan neh tyrsem.
Kit khubor ba thiang ko erlum Ri khasi,
Ba ialang pyllun ba kan neh la ka Riti.
Burom ka ri kan neh tyrsem, La ka Riti ha ka shad suk mynsiem.
Pangsngiat theisotti ba janai ha Ri khasi,
Symphiah bad Thuïa ruh ki nguh baroh arti.
Burom ka ri kan neh tyrsem, La ka Riti ha ka shad suk mynsiem
Ha ki thapniang Seng Khasi Kamon kadiang Shynrang bad kynthei ho,
Da kynmaw kyndiang.
Burom ka ri kan neh tyrsem, La ka Riti ha ka Shad suk mynsiem
Jylluiñ lymphuiñ Ri Khasi shong pdeng pyrthei, Tangmuri nakra ki kyrsiew ïa ka pyrthei.
Burom ka ri kan neh tyrsem, La ka Riti ha ka Shad suk mynsiem
Ko riew Seng Khasi to ngin khmih da ba biang,
Ban ïalong ïaman ban ïa sei soh bathiang.
Burom ka ri kan neh tyrsem, La ka Riti ha ka shad suk mynsiem
La sot ruh de tang khyndiat na ki Phawar Shad Suk Mynsiem ba la thoh da i kong Sweetymon Rynjah, kumne:
Hyndai u da kyrshem, Hyndai u da kyrshem.
Banseng la por lehkmen
Tylli tehsong, u ïeng
Da ka shad ainguh aidem.
Pyrthuh bad ka tynneng, Pyrthuh bad ka tynneng,
Na mynsiem Khasi to weng
Ïa jingshai ba ngi la deng
Ha mynsiem to ïai pynrhem.
Kyrkhu ïa Seng Khasi, Kyrkhu ïa Seng Khasi
Ba la Seng ki Kong ki Ñi
Ban kynthup ban da ban ri
Ïa Shad Suk Mynsiem jongngi.
Dr. Solony Bareh is a distinguished scholar and Associate Professor of Cultural and Creative Studies, renowned for her profound contributions to the field of folk literature. With a impressive array of publications, including books and chapters, she has shed light on the rich cultural heritage of the Khasi community, inspiring a new generation of researchers and scholars.
