U Nongprat Lynti Ha Rilum Khasi:U Swami Prabhananda

(ka ba bteng...)

Art : Krishnajit Sengupta

KA JAKA-SHONG HA SHILLONG
Ynda u Ketoki u la shong pyrkhat bha, u la sngewdonkam ban don kawei ka jaka shong ha Shillong khnang ba da kane ka lad un lah ban pynim pynneh ïa ka jingïadei jong u bad u paidbah Khasi ha ka kam jong u. Kumta u la thied kawei ka jaka ha kaba u la bet ïa u symbai jingnang jingstad ba lawei bad u la pynmih ruh shibun ki jingtrei. Ka Shillong ka la long noh ka jaka pynïaid ïa ka kam baroh ha ri Khasi, katba u Ketoki pat u la sah tang teng khat hangto namar u la dei ban pynlut por ha kaba peit ïa ka kam ha kylleng ka ri.

Kumta, haba ka jingtrei jong u ka la dap kumba shiphew snem, u Ketoki marwei da kaba ïaleh pyrshah shibun ki jingeh bad ki dieng pyngkiang kiba khang lad ïa ka kam jong u, u la lah ban tei bad seng shibun ki skul ha ki kyrdan ba ïapher ïapher ha kito ki jaka ba kongsan jong ka rilum ha kaba ki khynnah Khasi khlem jingma jingmynsaw ha ka liang ka rukom ngeit Blei bad ki riti ki dustur ki la leit ha kine ki skul.

KA JINGDUH NOH ÏA KA JINGKOIT JINGKHIAH
Hynrei ha ka snem 1934, u Ketoki u la sngewtlot bor bad sngewshitom ha ka liang ka jingkoit jingkhiah jong u khlem da don kano kano ka dak bapaw. Dang ha ki por mynshuwa u la leit rwing na Sohra sha Shella kaba jngai kumba 26 mail ha kaba u la dei ban kiew ïa u thieb u ba jrong bad kiwei pat ruh kumjuh ki ïaid da kaba suk. Hynrei mynta pat um lah shuh ban kiew ne ïaid wat tang hajan ruh. U ïa leit phah peit ha ki doktor ha Shillong hynrei kim shym la ïathuh ha u ïa kaei kaba la jia. Ka daw kaba kongsan ka long namar ba um shym la bam la dih bha ha kito ki por kiba u dang wan shane sha ri Khasi, namarba u la khein Sting ïa la ka met ka phad bad um shym ngeit ruh ba kan nang duna bor suki suki, Kumta ka bor met jong u ka la nang tlot katba nang mih ki sngi bad um banse ban ngeit ïa ka jingbthah jong u paralok jong u ban leit phah peit ha u Doktor B. C. Roy u ba shong ha Calcutta. Une u doktor bastad u la batai ba u la ïoh ka jingpang ïabit bad kan sa pynring sdot ïa u suki-pa-suki bad ka long kaba eh ban pynkoit. Wat la u la tip ba kane ka jingpang ka la rai ïap ïa u, hynrei u la ïoh sngew ïa kane ka khubor da ka mynsiem ba jai-jai. Kumta u la phah kit biang ïa lade sha Shillong, wat la um lah trei eiei shuh ruh hynrei tang ban shu ap ïa ka sngi khatduh jong ka jingim jong u. Hadien katto katne sngi um lah shuh tang ban pynkhih ïa la ka kti ka kjat ruh. Shisien katba u dang thiah ha la kamra u skaiñ u la wan ban pynthut ïa u da kaba mut ban kjit ïa ki ummat jong u, hynrei um lah ban leh ei ei tad haduh ba u nongsumar jong u, u la wan. Da kaba phuhsamrkhie u la ong, “Nga la ju sngew sarong ïa la ka met baeh bakhlaiñ ha ki por ba nga dang wan. Dei na kane ka daw imat ba nga la long haduh katne mynta. ”
KA JINGDAP SHISPAH SNEM JONG U SRI RAMAKRISHNA
Dei ka jingkwah jong u Ketoki ban pynmih ïa ka kot ha ri Khasi ha kaba la thoh ïa ki jinghikai jong u Ramakrishna ha ka sngi jong ka jingkha badap shispah snem jong u Ramakrishna kaba la pynlong ha ka snem 1936. Kumta u la ïathuhkhana ha ki paralok jong u baroh shaphang u Ramakrishna, hynrei ka por kam ap shuh ïa u ha kaba lehse um lah shuh ban don ryngkat bad ki bad u la kwah ban ieh ïa kane ka kot khnang ban ïathuh ha ki briew ba nangne u la ïoh bor ban kyntiew shaphrang ïa ka jingnang jingtip na ka bynta ki Khasi. Kumta u la pynleit shibun ka por bad u la peit miet peit ïong na ka bynta ban thoh pyndep ïa kane ka kot ryngkat bad ka jingïarap lem jong ki paralok bad ki nongtrei jong u. Namar ba ka por ka la long kaba lyngkot, u la thoh ïa ka wat ha ka por miet ruh, la ka long kaba pynsniew ïa ka jingkoit jingkhiah, hynrei u sngewhun mynsiem namarba u kwah ban ïohi ïa la ka kam ba kan dep ha shwa ka jingïap jong u. Da kaba suk, ka kot ka la mih kat kumba u la thmu ha ka sngi lyngkhuh ba shispah snem ba la pynlong ha shillong.
KI SNGI BAKHATDUH
Namar ba u Ketoki um lah shuh ban peit ïa ka kam, u la kyrpad ïa ka seng pyntrei kam ha Shillong ban pyllait noh ïa u na ki kam baroh bad ba kin pynïaid ïa ka kam khlem ma u. Ki ruh ki la mynjur ban trei katba lah bad ki la kyrpad ïa u ban pyni bad kdew lem ïa ki katba u dang lah synei. Naduh kane ka por u Ketoki u la sangeh ban pynïaid ïa ka kam, u la kyrngah ruh ban pynlut pisa ïa u na ka seng trei kam. U la kwah ban sah noh shabar, namarba ba um kwah ba ka kam kan thut na ka bynta jong u. Nyngkong u la sah ha iwei i kamra ha kaba ki samla ki la sumar ïa u. Ki la ïa sumar kylliang kylliang ïa u katba uwei pat u paralok u la ai ka bam ka dih babiang ïa u. Ka la long ka jingim kaba jynjar shibun hynrei u Ketoki um shym la pynsngew ne buhkhoh ïa kine ki jingshitom baroh. Ka jingkwah jong u ka long tangba ka kam kan ïaid beit wat la um lah shuh ban pynïaid ïa ka. Man la ka sngi ki briew ki la wan ban peit bad wan pynshngaiñ ïa u baroh shynrang bad kynthei. Ka jingkyntu bakhatduh eh jong u ïa ki, ka long ba ki dei ban tip ïa la ka jingdonkam la jong bad ban pyrshang ban tei ïa ka lawei bad ban ïeng ruh ha la ki kjat kum kawei na ki jaidbynriew batip briew. Napdeng kito kiba la wan jngoh ïa u, don bun kiba la tip bad ithuh ïa u bad kiba la wan da ka jingsngewnguh ïa u. Don bun ruh kiba kim pat ju ïohi ïa u hynrei kiba shu ïoh sngew shaphang jong u. Ïa ki ruh u Ketoki u la sneng pyni ba ki dei ban ïapeit lem ïa ki skul kiba la seng da ki nongïalam jong ki hi da ka jingïarap jong u bad ba kin ieit bad shakri kum la ka jong katba ki lah. Wat la u la poi ha ki sngi bakhatduh jong ka jingim um shym la thait ban sneng ban kraw ïa ki khamtam leilei ïa kito ki samla da kaba pyni ïa ki ban ïalam lem bad shakri isynei ïa kiba duk bad kiba dang sah-dien.
Dei ha kane ka por, ba ki ba haïing jong u na shnong khamtam eh kito ki samla, haba ki la tip ïa ka jingim ba sangsot jong u ki la pynbor ïa u ban wan phai noh sha la shnong bad ban wan sah noh bad ki katba jia katba long. U ruh haba u la ïoh i ba ki nongsumar jong u ha Shillong ki la shitom shibun u la leit phai noh sha la shnong da ka jingpangnud kaba jur. Ka shnong baroh ka la leit ban peit bad sumar ïa u kum la u jong u khun ba thep ieit mynsiem. Wat la ka jingim ka long-kaba sa tang khyndiat sngi, bad ba ka jingïap kan sa wan lap kyndit, hynrei um Shym la shongthait ha ka ban pynshlur ïa la ki briew ban trei na ka bynta la ka jaidbynriew. Dei da ka jingpyni jong u ba kito kiba duk eh ruh ki la lah ban long briew hadien da ka jingïarap lem jong ki samla. Ka shnong baroh ka la leit ban pynshngaiñ lem ïa u Ketoki ha ki sngi bakhatduh jong ka jingim jong u. Ki Khasi ruh ki la wan ban sngewnguh bad burom ïa la u nonglehbha. Ym don u ban khlem da jaw ummat haba peit ïa u, ha tmier ka jingïap. U ruh u ïai ap ïa ki ban khublei khatduh ban sneng ban kraw kum u kpa ïa la ki jong ki khun. Ha kawei ka sngi por mynstep u la dkut mynsiem. Kane ka la jia ha ka snem 1938. U la iehnoh ïa ka Pyrthei ban leit bam kwai ha ïing U Blei haba u la dap 37 snem karta. U la ïap ruh da ka jingsngewkmen ban tip ba ïa ka kam jong u la shimti ka Ramakrishna Mission. Nalor ki jingleh bad jingmait lynti jong u ka Mission kam don jingujor shuh ïa ki, bad ba ka la ïeng ha ka nongrim baskhem. Ka kam ka la nang ïaid shaphrang, bad mynta la don kumba 42 tylli ki skul ha ri Khasi ha kaba ka Mission Sohra ka la pynïaid ïa ki. Ka Shillong ka la long noh kawei pat ka tnat trei kam. Ka skul heh kaba don ha Sohra mynta ka la ïoh nam kum kawei na ki skul babha tam ha Meghalaya. Ki don ruh kiwei pat ki kam kiba ka Mission ka la ai jinghikai ban pyntbit ha ka jingnang jingtip ïa ki Khasi kiba shong ha kito ki thaiñ.

Ki por ki la nang ïaid bad la slem ruh ba u Ketoki u la wan poi hangne ha Ri Khasi. Hynrei dang don katto katne ki rangbah kiba dang kynmaw bad ithuh bha ïa u. Ka long ka bym myntoi eiei ban leit jngoh ïa ka Rilum Khasi khlem da kyndeh mynsiem shaphang ki kam bakhraw jong u Ketoki. Man la uwei pa uwei u sngew halade kumba ma u hi u dang ïai kyntu ïa ka mynsiem jong ki, ha ka ban pynïaid beit ïaidryntih ïa ki kam baroh. Ka bor mynsiem jong u ka dang ïai sah haduh mynta ha kine ki dong jong ka Ri Khasi baroh kawei

La kut

Back to Autumn 2022

U Nongprat Lynti Ha Rilum Khasi: U Swami Prabhananda

(ka ba bteng…)

KA SKUL HEH

Kumta u Ketoki u la leit peit ïa ka Sohra ban wad jingtip bad jingkyrshan na ki trai-shnong Sohra ban tei ïa ka skul hangto. U la tip ba ki Khristan kim shah ban tei skul hangto da ka Seng Hindu, hynrei kiwei pat ki bym dei Khristan kim suidniew ne salia eiei ïa kane ka jingpyrshah jong ki. Haba u Ketoki u la ïoh jingkyrmen bad jingkyrshan ban tei ïa ka skul ha Sohra, uwei u rangbah Khasi u la tyrwa iwei i jaka da kaba ong ba ka dei ka nongkynti jong u hi bad ba u lah ban tei ïa ka skul hangto ha kano kano ka por ba u la rai jingmut. Ka long ka jaka kaba halor u lum kyntong, kham kynjang ban ïa ka shnong Sohra. Ka jaka ba itynnad shibun la ker ïa ka baroh sawdong da ka lawbah lawsan bad ba ingiew shibun. Nangto ruh lah ban ïohi kylleng wat shaduh Sylhet ruh. Ka long ka jaka ba ïakop bad ïahap bha ban tei ïa ka skul. Haba U Ketoki u la ïoh kat kane ka lad babha tam, u la lum jingïalang ïa ki rangbah shnong baroh ha kiba u la pynkhamti ïa ka kam, bad katba ïalade pat u pynjngai na ka katba lah. Kumno ka kam ka la ïaid, la pynshisha da ki jingjia hadien. Tang shu ïohsngew ba uwei u rangbah u la ai jaka ïa une u Maharaj, khlem da oh dor ei ei, u Syiem jong ka hima da ka jingkynshoit jong ki katto katne ki rangbah u la thaw jingkulmar ïa kane ka kam. Hynrei u don ka jingsngewlem ïa u Ketoki bad u nongai khyndew, bad da kaba ong ïa ki ba kim dei ban ïadei kti ha kane ka kam. Kane pynban ka la long ka jingkyrkhu haka liang jong ki dkhot jingïalang, ki la sngewlehraiñ ba u Syiem hi u pyrshang ban pynbiria ïa ka kam kaba naduh mynta hi kan long ka jong ki bad ba kin ïeng ïaleh na ka bynta u Ketoki bad ki la ïalehpyrshah ïa u Syiem haduh ba kin da lah ban kylla khongpong ïa ka jingrai jong u na ka bynta katei ka jingai khyndew bad ban sdang noh ban tei ïa ka skul.
Ka jingïakajia halor kane ka jaka ka la jem noh bad ym don jingmudui ei ei shuh bad u Ketoki ruh u la sdang lum pisa ban shna ïa kane ka їngskul. U la pan jingïarap katto katne na Shillong bad da kane ka lad u la lah ban ïoh shibun ka pisa ban shna ïa ka їngskul da kaba tap da ka tin.
U la lah ruh ban pynrung kam ïa ki katto katne ki samla Bengali kiba la kular ban ïa trei ïa ka kam khlem da kwah jingsiew ei ei. U la phah hikai ïa ki ha ki skul nong -kyndong, hynrei bun na ki kiba lah ban trei hapdeng ki Khasi bad don ruh na ki kiba sniew jinglong palat ha kaba u la dei ban phah iehnoh ïa ka kam. Kane ka la pyntroiñ ïa ki katto katne ki skul kiba dang plie thymmai hynrei um shym la duh jingkyrmen ha kaba pynïaid ïa ki.
Kumta, u Ketoki u la pynlut kham bun ka por ha Sohra ban ha kiwei pat ki jaka namar u sngewthuh ba ka jingdon jong u kan ïarap shibun ïa ki nongtrei ban pynshai ïa ki bad wat ïa kito ki nongsumar khynnah kiba la lyngngoh shibun kumno ba ka skul ka la ïaid haka nongrim baskhem khlem pisa tyngka bad ka bor briew. U ruh u la lyngngoh shibun shaphang kane, hynrei u la rai jingmut ban pynlong ïa ka skul ka ban jop bad lada i donkam ruh ban pynmih shibun ki skul na ka bynta ka skul heh bad lymda kumta ki briew kin ym shaniah shuh ïa u. Kumba ka long, ki Khasi ki shem ba u long u briew uba shem jingeh shibun haba ïa nujor bad ki riewniam Khristan ha ki lad ki lynti bad haka bor briew ruh. Hynrei u la pynshai ïa ki ba kin pyrkhat ba ki jingeh baroh ba la ïakynduh ki dei ïa ki hi bad ba ma ki dei ban kitkhlieh na ka bynta ka jingjop ne ka jingrem. Ka jingpynkingkhlieh ïa u Ketoki ka long shaphang ki briew bad ka pisa, u la leit kham bunsien sha Shillong, ka nongbah jong ka Meghalaya (mynta) ha kaba u la lah ban ïoh shibun kijingïarap shaphang ka kam jong u. U la pynlong jingïalang hangto ruh ryngkat bad ki rangbah nongpynïaid kiba la sngewïadei ïa ka jingtrei jong u ha Ri Khasi. Ki ruh ki la ïa mynjur ban ïa kit khia ïa ka kam na ka bynta ka jingkyntiew shaphrang ïa ka kam.
KA JINGÏALEH PYRSHAH
Kane ka buit pynïadei bad u paidbah bad ki jingeh babun kiba la ïa kynduh ki pyni ba u long uba stad ban ïoh shibun ki paralok bad ka la pynmyntoi shibun eh ïa u. Nyngkong eh, ka la pynshngaiñ ïa u da ka jingkynpham lem u paidbah bad ka jingïatrei lang ka la pyntngen bad pynshngaiñ ïa u ba lada don kino kino ki jingpyrshah, um dei tang ma u ban ïaleh pyrshah hynrei bun ruh kiwei pat kin ïarap ïa u. Tharai, ym don ba la tip ba ha kito ki por ki nong-bilat ki la synshar trai-khlieh ïa ka jylla kum ka nongkynti jong ki hi, kum ban ong ruh ba ki briew kiba wan na rithor ki dei ban trei hapoh ka jingpynïaid jong ki ha kano ka jaka. Lah ruh ba lada kano kano ka shnong kam sngewïadei ïa ka jingdon u Ketoki lah ban beh ïa u ha kano kano ka por khlem da tip. U Ketoki um lah ban ïasaid ha kano kano ka bor pynïaid kaba kham halor shaphang kane ka kam. Shen hadien, kane ka jingjia ka la urlong shisha. Katto katne ki Khristan ki la mudui sha ka bor pynïaid ri ba ka jingleh mynleh hikai ïa ki Khasi shaphang ka jingnang jingstad, u la hikai pynban ban isih ïa ka jingsynshar Bilat bad wat ïa ki nong-bilat ruh. Kane ka la jia haka por ba ka jingïeng pyrshah Bilat ka dang jur bha hapoh ri India baroh kawei. Ka bor pynïaid ri ka la maham ïa u bad u Deputy Commissioner, uba dei u Phareng u la leit sha Shella ka shnong kaba u Ketoki u sah ban tohkit bniah shaphang kane ka kam. U la tohkit na ki trai-shnong ban shem ïa ka jingshisha, ïa ka jinglong, ka kam, ïa ka jingïoh jong u, bad wat ïa ki nongkyrshan jong u de bad kumta ter ter. Hynrei u la dum buit shibun ban tip ba lait tang katto katne ki Khristan ki ba la bishni ïa u, hynrei baroh ki Khasi ki ïaroh ïa u Ketoki, ka la shu long tang ka jingbishni jong ki ïa ka jingthmu babha jong u haka ban kyntiew irat bad ban pynïar ïa ka jingstad u Khasi khamtam haka niam tynrai jong ki. Um shym long uba sngewtynnad ïa ki kam saiň pyrthei lane um shym hikai ïa ki shaphang ka buit ïaleh pyrshah Bilat ne pyrshah Sorkar. U Deputy Commissioner u la phah khot ïa u Ketoki bad u la ïakren bad u shibun kiei kiei. Ka la ktah jingmut shibun ban Shem bad ïohsngew ïa ka jingbeit jingmut bad jingjubab bastad jong u Ketoki kaba u la phla ha u. U Ketoki u la ong ba um dei ban ngeit ïa ka jingong kiwei shaphang jong u, bad ma u kum u nongpynïaid ri u dei ban shah ïa u ban ïai bteng ïa la ka kam; bad lada don lad ruh un ïarap lem ïa u. U Ketoki ruh u la tip ïa kito ki briew kiba la mudui pyrshah ïa u, hynrei ym shym la shun ne buhnud eiei ïa ki.
KIWEI PAT KI KAM
Naduh ba u Ketoki u la wan ban trei ha ri Khasi, u la shem ba ki Khasi ki long ki briew kiba ngeit bieit bad kheiñ ïa kiwei pat ki jaidbynriew ba ki long kiba sniew. U la sngewthuh ba kane ka jia namar ba ki la im haka jingim bamarwei ha ki por barim bad lehse kim pat ju ïakynduh bad kiwei pat ki jaid bynriew bapher, kumta ki long ki jaidbynriew ba bakla shibun. Ban pynduh ïa kane ka jingsngew thuh bakla, u la lum katto katne ki rangbah Khasi ban ïaid kai pyrthei hapoh ka jingïalam jong u. Kine ki rangbah kim shym la tip ba ka ri India ka long kaba ïar shibun ba la buhai shnong da ki bun ki jaid bynriew bapher bapher. Kane ka jingleit jong ki ka la ai lad ïa ki ban tip ïa la ka jong ka ri bad ïa ki jaidbynriew kiba shong ha ka. U la jied ruh katto katne ki khynnah samla shynrang bad kynthei ban phah ïa ki sha Dacca bad Calcutta ban ïoh jinghikai shuh shuh. Ka jingthmu jong u ka long ba ynda ki la shong shato kumba katto katne snem da kaba ïoh ki jinghikai shaphang ka rukom im lang sah lang, kin wan phai sha la ka ri kum ki nonghikai bad nongïalam ïa la ka jaidbynriew na ka bynta lashai-lashisngi.

(yn dang bteng…)

Back to Spring 2022